Baran Hoş
Birinci kitabı ‘Asker Daha Fazla Elliot Smith Dinlemek İstemiyor’ ile edebiyat dünyasına hikayelerle giriş yapan Utku Yıldırım bu sefer bir romanla, ‘Kusursuz Bir Mesafe’yle çıkıyor karşımıza. Yeni kitabında uyumsuz bir çiftin, tepetaklak olan evliliklerini anlatıyor Yıldırım. Anlardan ve fragmanlardan yararlanarak, biçimi de kusursuz bir aralığa dönüştürüyor.
Utku Yıldırım’la birinci romanı ‘Kusursuz Bir Mesafe’ hakkında konuştuk.
‘DERDİM, İNSANI ANLAMAKTI’
Kitabın yazım süreciyle başlayalım; ‘Kusursuz Bir Mesafe’ nasıl bir sıkıntının eseri? Romanınızın yazım sürecine dair bizimle paylaşmak istediğiniz bir şeyler var mı?
Y neslinin münasebetleri bağlamında kıymetlendirilebilir, aile mitinin çöküşü olarak görülebilir, bireycilik açısından eleştirilebilir, nereye çekerseniz oraya gelir. Benim derdim insanı anlamaktı. İkili, üçlü ilgideki insan nedir, nerelerde bulunur? Görülüyor ki çağ süratli, insan da ayak uyduruyor buna, sürükleniyor. Nereye, diğerlerine. Bunu Ali Teoman pek hoş söyler, “Aşk yaşama çok uçuk”. Postmodern bakış yerleşik kanıları ortadan kaldırdı, yerine kendi uçuculuğundan diğer bir şey koymadı, derdim biraz da bu. Sunulan dünyanın ötesini arayış. Yazarken bunları biliyordum lakin metni bu temel üzerine yerleştirmeyi düşünmemiştim. Aşikâr bir planla başlamadım, biteceği yeri de bilmiyordum ki bitmiş sayılmaz, anlatının ortalarında sonundan ötesini aktaran modüller var, yarım. Bu dünya çok hoşuma gittiği için Ufuk’u daha anlatırım ben lakin Derin’le işim bitti, aranın kusursuzluğu aşılamamasıysa Derin aşıldı.
‘Kusursuz Bir Mesafe’, Derin ile Ufuk’un bağını farklı safhalarla, farklı açmazlarla, vakti ve yeri bulanıklaştırarak anlatıyor. Ufuk güya kaybedeceğini bilerek giriyor bu yola. Biteceği aşikâr bir alakaya başlamak günümüzün en yaygın tercihlerinden biri sanıyorum. Bu durumu, şahsî olanla toplumsal olan bağlantısı üzerinden nasıl değerlendirirsiniz?
Bağın başlangıcı saçma, bitişi daha da saçma, ortada nişan, evlilik, eşyalar, otomobiller, konutlar, bir sürü şey var, anlamsız. Saçmalıktan kastım şu: Kelamlı, yazılı yahut örtük muahedeler üzerine inşa edilmiş yapılar uzun müddettir arıza çıkarıyor, birey üzerinde kurduğu tahakküm büyük sorun. Bauman’ın “akışkanlık” kavramıyla birlikte değerlendirince uçtum akıllılık, akar gönüllülük bu duruma reaksiyon olarak şuurlu yahut bilinçsiz bir halde ortaya çıkıyor olabilir diye düşünüyorum. Bu durumda ölçeği küçültüp ikili bağlardaki örüntülere bakıyorum. Taraflardan biri dilediği vakit gidebilir yahut açık ilgi yaşamak isteyebilir, hoş. Derin’le Ufuk’un sorunu muahedeyi bulandırmaları, alışılmış ön kabullerin farklılığı da var. Bay Ufuk safça bir adam, uğraşırsa her şeyi başarabileceğini düşünüyor lakin içten içe işlerin o denli yürümediğini de biliyor. Bir mühlet sonra baştan çıkarıyor ve çıkarılıyorlar, ilgiye nokta konuyor. Klişe bir kıssa, güncellemeye çalıştım.
‘Kusursuz Bir Mesafe’, yalnızca Derin’le Ufuk ortasında değil, tıpkı vakitte ailelerle, hayallerle, işle, yoldan geçen beşerlerle “kendiliğinden” kurulmuş bir işleyişe benziyor. Bu kadar uzaklığa karşın yaşamak oradan nasıl görünüyor? Ya da şöyle soralım; bu aralar nereden sonra yorucu olmaya başlıyor?
Parçalanmış bir ailede büyümek güç. Ufuk’un toplumsal öğrenme yeteneği çocukluktan hasarlı olduğu için dikkati her şeyin üzerinde, doğaçlama yaşıyor, ikazları dinlemiyor. Diğerleri da en az onun kadar hasarlı, niçin dinlesin? Yorucu kısım inançları sarsılınca ortaya çıkıyor ancak alternatifleri buluyor çabucak, acı çektiği yerde durmuyor, diğer birine dönüşmüyor, ömrü üzerinden akıp gidiyor. Durduğu anda yorulacağını, bir şeylerle yüzleşmek zorunda kalacağını biliyor mu? Benim için irkiltici bir görünüm bu lakin Ufuk için sorun yoksa âlâ, orta sıra çekiştirsem de yargılamak haddim değil.
‘YAŞAMI DEĞİL DE HAYATIN TEMSİLLERİNİ YAŞIYORUZ’
Sevgi pek çok sanatsal disiplinde, TV’lerde, reklam panolarında ve akla gelen çabucak her yerde olumlanan ve daima yine üretilen plastik bir şey. Makus olan sevgi mi yoksa sevginin yaşanma biçimi mi? Acı çekmekle sevmek ortasındaki o tuhaf, hastalıklı mağara sanıldığı kadar ürkütücü değil sanıyorum.
Mozaik’in “Plastik Aşk”ını hatırladım, çok hoş müzik. Buna pek çok düşünür değiniyor aslında, ömrü değil de hayatın temsillerini yaşıyoruz, müşteriyiz de eserin en hesaplısını kitaplısını, fiyat/performans açısından en verimlisini seçiyormuşuz üzere. Her şey çok şükür metalaştığı için ilgilerin getirisi götürüsü, itmesi çekmesi titizlikle belirleniyor, idare heyetine proje sunmaktan farksız. Kodlar çok derinlerdeyse yüzeye çıkması vakit alıyor, vakit aldıkça can yakıyor. Bir açıdan o kadar ürkütücü değil aslında, her şeyin son derece kolay ve hoş yaşanabileceğini düşünüyorum ben, umudumu yitirmedim. Etrafıma bakınca gördüğüm karanlıktan korksam da inceliğe sıkı sıkı sarılan beşerler var, çok seviyorum onları. Toplamda altı kişi.
Birtakım tekniklere rastlıyoruz, bir yerde patafiziksel ögeler var, diğer bir yerde hikaye uçları beliriyor. Anlatıyı nasıl genişletiyor bunlar?
Şuurla, bilişle ilgili. Karakter kendini dünyanın merkezindeymiş üzere duyumsadığı vakit objeler görünümlerini karaktere nazaran ayarlar. Bir yere bağlanmayan küçürekleri de Bolaño pek sever. Birinci onun metinlerinde görmedim muhtemelen lakin esinlendim sanırım, ben de pek severim örüntüden taşan modülleri. Her şeyin hesaplı kitaplı olamayacağını gösterir. Duvardaki silah patlamazsa seyirciler kandırıldıklarını hissederler, hissetsinler. Kurgu bağlamında kusur olarak görülebilir, bana nazaran kusur değildir, James Wood’dan ilhamla söylüyorum ki ömrün en yakın benzeridir bu. İnsan nihayetinde irrasyoneldir. Güvenilecek pek bir yanı olmadığı anlaşılan anlatıcı biraz daha kaotiktir, anlatıyı istediği yere çekebilir. Karakterin düşündüğünü düşündüm açıkçası, tahminen de tam zıddı olmuştur. Tahminen de Bolaño anlattığı her şeyi bağlamayı başarıyordur da ben göremiyorumdur. Bir şey değişmez, yapı tam.
Romanda “an”lardan yararlanıyorsunuz, birbiriyle uyumsuz birçok parçayı bir ortaya getirip “kusursuz” bir yapı oluşturuyorsunuz. Anlardan oluşan parçacıklı bir roman yazma fikri nasıl şekillendi?
Acının şahsî tarihi biçimlemesi, bölümlemesi, artsürem, eşsürem ve vakitle ilgili öteki sorunlar üzerinde düşündüm. Birkaç metinde düşündüğüm şeylerle karşılaştım, epigraf olarak değerlendirdim. Malum biçim pek çok metinde karşımıza çıkar, bence en şahane kullanımı ‘Tristram Shandy Beyefendi’nin Hayatı ve Görüşleri’nde, orta ara açıp orasını burasını okumam da ne kadar güzel, yenilikçi bir metin olduğunu hatırlarım daima. Vonnegut’un metinleri o denli, Bolaño da dedim lakin beni vuran Gospodinov oldu. Metni yazarken bir arkadaşımın teklifiyle okudum, yapmaya çalıştığım şeyin yüz kat, bin kat daha hoşuyla karşılaşınca yazmayı bırakmayı düşünmedim de devam etmemi sağlayacak bir şey bulmam gerekti. Buldum, karakterin şuurunun, travmalarının şahsî anlatıyı, “bizi ‘biz’ yapan hikâyeleri” parçalama ve dağınık modülleri uç uca ekleme biçimini görmek istedim, görmek istediğimi hatırladım daha doğrusu, en başta niyetim buydu lakin ‘Hüznün Fiziği’ ve ‘Doğal Roman’ süreksiz maksat kaybına neden olmuştu, geçti. Uğraştım biraz, tutarlılığı sağlamak için evvel kronolojik sıra çıkarma yoluna gitmedim, dağınık modüllerin her birini tekrar tekrar inceledim. Açık kalmadı sanırım.
Kısımları belirten, anlatının içinde karşımıza çıkan müzikler var. Metinde müziğin fonksiyonu nedir?
Karakterin hissettiklerine eklenebilir. Aşkı üç müziğe sığdırma fikri hoşuma gitmişti, beceremedim, taştı. Gerçi sonradan tek bir müziğe indirgedim, Red Hot Chili Peppers’ın “Sick Love”ı cuk oturdu. Birtakım müzikler aşk acısıyla, kimileri günümüzün insanıyla ilgili; aslında yalnızca müzik isimleriyle kurulabilecek bir anlatıyı düşünmek de mümkün. Gerçi ben bir yerde fonksiyonun aksisini düşündüm, insanlardan birine, “Neden ortaya dereye müzik sıkıştırırlar ki?” dedirttim. Tekrar karakterde bitiyor olay, adam dünyadaki yerini müziklerle belirleyecek kadar düşkün müziğe, nedeni bu. İç tutarlılıkta, biçemde müziklerin yeri önemli. Kelamlar, müzik, müziğe dair her şey karakterin oluşumunda aktif.
Birinci kitabınız ‘Asker Daha Fazla Elliott Smith Dinlemek İstemiyor’ 2018 yılında yayınlanmış. Ortadan geçen bu üç yılda kendinize yönelteceğiniz tenkitler var mı?
Birinci kitaptan razıyım, yolumu çizdi. Birtakım şeyleri farklı biçimde anlatabilirdim lakin bunun sonu yok galiba, her şey farklı biçimde anlatılabilir. Bu röportajı okurken bile değiştiriyorum başımda, sanki o denli değil de şöyle mi söyleseydim? Şiir bitirilmez de terk edilirse hikaye de terk edilir, benim için bu türlü. O anla ilgili bir şey, o an öyleyse tamamdır.
Ayrıyeten müzikle uğraştığınızı biliyoruz. Bu alanda neler yapıyorsunuz? Pek çok müzisyen üzere pandemi süreci sizin müziğinizi de etkiledi mi?
Benim ömür biçimim değişmedi, işim gereği çokça boş vaktim de olunca yazmak istediğim metinlere, müziklere odaklandım. Birkaç müzik kaydettik, yeni kümeler keşfettim, dolu dolu geçti pandemi vakti. Toplama bir albümde çıkacak müziğimizi bekliyoruz, akabinde teklilerle devam edeceğiz. Üç albüme yetecek sayıda müziğimiz var lakin albüm yapmak, sahneye çıkmak üzere telaşlarımız yok, istediğimiz şeyi istediğimiz biçimde yapıyoruz. Güzel bu türlü. Nick Drake adabı biraz.
Şu sıra yeni bir çalışmanız var mı?
Altıncı belgeyi bitirmeye çalışıyorum, novella. Yazılacak şeyler, okunacak kitaplar, dinlenecek müzikler var, vakit geçiyor bu türlü böyle.