Besime Şen
Şükrü Aslan ın ‘Mekan Kimlik ve Politika Kent Sosyolojisi Yazıları’ isimli kitabı Nisan good sam izle 2022 de Ütopya Yayınevi’nden çıktı Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi Sosyoloji Kısmı’nda profesör olarak çalışan müellif Aslan’ı ‘1 Mayıs Mahallesi’ isimli çalışması ile tanıdık ‘1 Mayıs Mahallesi’ çalışması 1970 lerde halo izle sosyalist kümeler tarafından kurulan bir mahalle öyküsüne kentsel siyaset literatüründe hatırı sayılır bir yer açtı
Müellif ‘1 Mayıs Mahallesi’ çalışmasında Türkiye kent literatüründe aralı biçimde ele alınan politik kümelerin mahalle hellbound izle kurma deneyimini içerden ve onların ihtiyaçları ve rasyonelleri ni keşfeden incelikli bir araştırma ile ortaya koymuştu Bu çalışmasından ürettiği bir makaleye de bu kitabın birinci kısmında Kent Yerine Aşağıdan Müdahalenin hoffman family gold izle Bir Örneği Olarak 1 Mayıs Mahallesi Deneyimi isimli makalesi ile yer verilmiş Bunlara nazaran 1980 den evvel terör örgütleri ya da yasadışı örgütler hazine yerini parselleyip yandaşlarına dağıtıyorlardı Bu türlü holy family izle geçiyordu metinlerde 1 Mayıs Mahallesi Bu ‘akademik’ yaklaşım ile mahallenin kuruluş yıllarında günlük gazetelerde yer alan haber ve yorumlardan oluşan hakim politik yaklaşım ortasında aşağı üst paralellik vardı
Yazılara baktığımızda hotel portofino izle mahalle anlatılarının sosyolojik bir çalışma olarak kurulmasının yapısal sınırların yanı sıra öznel kaynakları keşfetmeye katkı sağlamış olduğunu görmekteyiz Bu yazılarda dikkatimi çeken bir bahis da politik mahalleleri kuranların toplumun fakir house of hammer izle ve kimlikleri prestijiyle birçok epey dezavantajlı olan kesimlerinin kente yerleşmelerinin onlar açısından hayli güçlü bir bağ yarattığıdır Zira kentte mahalle kurarak kentleşme sürecine dahil oldular
Misal biçimde kitabın birinci kısmında house of the dragon izle kuruluşu ve toplumsal süreci 1 Mayıs Mahallesi üzere hayli politik bir art plan ile gerçekleşen Gülsuyu Mahallesi ve Güzeltepe Mahallesi ile ilgili makaleler yer almaktadır Gülsuyu Mahallesi çalışmasında kuruluş süreci how we roll izle 1990 lı yılların tesiri ve 2005 sonrası gerçekleşmeye başlayan kentsel dönüşüme bağlı yıkım tehditleri ve karşı duruş hareketlerine de yer verilmiş Kitaptaki çalışmalar mahalle ekseninde yaşanan süreçlerin tıpkı vakitte ulusal hukumsuz izle politik gündemler ile olan münasebetini epeyce yeterli örüyor
1990 lı yıllarda globalleşmenin de tesiriyle Türkiye yasaklı kimlikler ve bunların görünür olma halleri bir ölçüde değişecekti 1990 lı yıllarda Alevi kimliğin yasal olarak değil lakin fiilen kamusal alana çıkabilmesi ibadethanelerini inşa etmesi ve kamu yöneticileri tarafından ‘kabul’ görebilmesi üzere olgular bu kimliği öne çıkardı Artık Gülsuyu Mahallesi ‘Alevi gettosu’ydu Gazeteler mahalleyi bu türlü yazmaya başladılar Bu kimliğin barışçı bir gündelik hayat inşa etme gayesi ile ‘sınıf uğraşını derinleştirerek sürdürme’ siyaseti ile biçimlenmiş sosyalist politik çevrelerin bağlantısını de içten içe kemirdi
Kitabın birinci kısmında yer verilen mahallelerin kuruluş öykülerinde yalnızca politik kimlikleri değil sınıfsal ve etnik kimliklerin kentsel süreçlerin yerin inşası ile savunulması seviyesindeki tesirlerine dair değerli araştırma bulguları ortaya konuyor Bu manada saha araştırmasında kullanılan niteliksel usul mahalle yaşayanlarını pasif birer kent mukimi olarak almaktan öte onları mahalle kuruluşlarının etkin aktörleri olarak öne çıkarıyor Makalelerin araştırma yolları politik mahallelerin kentsel süreçlerini oluşturan yapısal faktörler ile öznel kaynakları iç içe oluşmuş birikimler olarak birbirini dengeleyen ve gerçeklikleri ortaya koyan bir keşfetme sürecini yansıtmaktadır Bu açıdan kitabın birinci kısmında yer alan makalelerin saha araştırmaları yöntemsel açıdan da kent araştırmalarına özgün katkıları olduğunu belirtmek gerekir
Kent Planlama ve Konut İstanbul da Enformel Yerleşme Tecrübeleri Güzeltepe Mahallesi Örneği isimli makalede enformel mahalle kuruluşu ile kent planlama ortasında bir terslik yahut çelişkiden öte kentin göçmenlerinin kendi gereksinim ve imkanları çerçevesinde inşa ettikleri konut alanlarında gömülü bir planlama nın varlığını da keşfediyoruz Sosyalist kümeler tarafından öncülük edilen Güzeltepe Mahallesi kuruluş örneğinde politik kümelerin da bir planlama rasyonelini uygulamış olduklarını öğreniyoruz Bu çalışmada birebir vakitte politik kümelerin inşa etmiş olduğu konutların kentsel sisteme dahil ol ama ma sürecinin kamu kurumları mahallî idarelerin politik tavırları ile mahalleliler ortasında gelişen süreci ayrıntılı bir inceleme ile aktarılmış Türkiye de gecekondu tartışmalarına kıymetli katkıları olan bu üç çalışma günümüz konut sıkıntısı ve kent siyasetine değerli kelamlar ve sonuçlar bırakıyor
Bu araştırmaların ortaya koymuş olduğu bir başka özgün katkı politik mahalle kuruluşlarının 1970 lerin Türkiye de ve dünyada radikalleşen siyasal akımların hangi nedenlerden ötürü mekânsal bir kuruluşa gereksinim duyduğunu ortaya koymuş olmasıdır 1960 sonları ve 1970 lerde bilhassa Avrupa da yaygınlaşan squat işgal hareketlerinin Türkiye deki yansıması kamu yerlerinin işgal edilmesi biçiminde yansımasını bulmuştur diyebiliriz Bu iki hareketin o yıllarda birbirlerini gören bir yerden bu aksiyonları ve hareketlilikleri gerçekleştirdiklerini söylemiyorum Ancak siyasal radikalleşme sonuçları kentsel süreçlerde mülkiyet ve konut piyasasında yansımasını bulan iktidar alanları ile muhtaçlık alanlarının rekabeti biçiminde ortaklaşmasıdır
LOKAL İDARE VE KENTSEL DEMOGRAFİ
Türkiye de bu rekabet lokal idareler seviyesinde radikal solun toplumsal demokrat belediyeler ile olan açık ve zımni koalisyonlarına kadar genişledi Bu genişleme kentleşmenin hızlanması ve lokal siyasetin stratejik ehemmiyetinin artması ile paralellik göstermiştir İkinci kısımda Yerel İdare ve Kentsel Demografi başlığı altında yer alan dört makalede müellif bu hususlara da yer vermiş
Birinci yazıda mahallî idarelerin Türkiye ve Fransa tecrübeleri ile tarihî ve olgusal süreci ele alınmış Mahallî idareler Marshal Berman a 2006 28 atıfla modernleşmenin siyasal kurumsallaşması endüstrileşme demografik altüst oluşlar süratli kentleşme çok farklı insanları ve toplumları birbirlerine bağlayan kitle bağlantı sistemleri yapı ve işleyiş açısından bürokratik tertipler olarak ulus devletler kitlesel toplumsal kapitalist dünya pazarı üzere kavramsal bir çerçevede küresel ve mahallî etkenleri dahil eden ele alınmış
Bu yazıyı takip eden İstanbul Maltepe de Yalçın Kızılay Belediyeciliği çalışması 1973 yılında Maltepe Belediye lideri olan ve toplumcu belediyecilik örneği açısından değerli icraatları olan Yalçın Kızılay devrinin tecrübesini sanırım aşağıdaki alıntı bütün tarafları ile bizlere anlatmaktadır
Yalçın Kızılay kazma kürekle tünel kazdı her mahalleye çeşme kurdu uzağa gitmesinler diye Çeşme kurdu herkes buradan suyunu götürsün o güzelliği yaptı Ondan sonra bize ağaç direklerinden elektrik getirdi O yetmedi o ağaç direkleriyle telefon altta üste elektrik bize telefon bağladı O yetmedi yolumuzu yaptı Yol lazım bize dozeri yok Yakacık Belediye Lideri Bayram Demirkol vardı O da CHP liydi Rica etti dozeri ver mazot doldururuz şu Gülsuyu nun yollarını açarız Allah razı olsun verdi adam da mazot doldurdu Bu yollarımızı açtı Açtı lakin hangi çilelerle Sabri Derin Tunceli 1953
Üçüncü yazı ise Türkiye de üzerine sayısız çalışma yapılmış olan hemşehrilik üzerinedir Modernizm Ulus ve Etnisite Bağlamında Kent Hemşehrilik başlığından da anlaşılacağı üzere yazı hemşehriliği yalnızca göç ve lokal bir kategori olarak ele almamakta bu tartışmaya ulusal seviyedeki siyasal tansiyonlar ve kimliklerin tesirini gören bir yerden tartışmaktadır
hemşehriliğin ulusal ya da merkezî olanla tansiyonlu bağlantısını üstte bahsettiğimiz kimliksel depo haliyle ya da bir derin çeşitlilik durumuyla bağlantılı olarak tartışmak gerekir Çünkü beşerler bir yandan başka siyasal topluluklara bağlılık gösterir lakin buna ek olarak siyasi topluluklara farklı formlarda ilişkin olurlar Tartışma hemşehriliğin mahallî bir oluşum olmaktan öte ulusal seviyedeki yurttaşlık süreçleriyle olan bağını ortaya koyuyor Tekrar bir alıntı ile bu çalışmanın tartışmasına dair ipucu vermek isterim Türkiye hemşehrilik olgusunu ulusallık ülküsünün değişen biçimleri uyarınca deneyimleyen ülkelerden biri olarak öğretici bir araştırma alanı niteliğine sahiptir
Bu kısmın son yazısı olan Tarlabaşı nın Demografik Yapısı Osmanlı Kentlerinin Demografik Yapısında Etnik Doku başlığında ortaya konan erken çağdaşlaşma kozmopolitliğinin baskıcı nüfus siyasetleri ile nasıl değiştiğini fakat buna karşın günümüzde yeni bir etnik ve sınıfsal kimlik ile oluşan bir kozmopolitlik ortaya konuyor Ulusal ve milletlerarası göz yolu ve yatağı olarak şekillenen Tarlabaşı bu yazıda nüfus bilgileri ile ortaya konmaktadır
KENTİN MEKANSAL TOPLUMSAL DÖNÜŞÜMÜ
Kentin Mekansal Toplumsal Dönüşümü isimli üçüncü kısım Güncelden Geçmişe Türkiye’de Gecekondu Meselesi Üzerine Yine Düşünmek yazısı ile başlıyor Bu yazı 1980 li yıllardan itibaren tesirli olmaya başlayan yeni bir politik tercih yani neoliberalizmin tesiri oluşan kentlerin tekrar yapılanması üzere günümüzde daha da tesirli ve derin biçimde sürdürülen bir politik programın art planından başlayan bir araştırmaya dayanıyor Yazı 1940 1980 li yıllar ile sonlandırılmış Yazının en özgün kısmı Türkiye de Gecekondu Çalışmalarında Geliştirilen Yaklaşımlar alt başlığında yer verilen akademik yaklaşımların incelenmesi ile elde edilen bulgulardır Bu incelemenin incelikli ayrıntıları ile kategorik sınıflandırmalarındaki olgu ve kavram özgünlüğü epeyce kıymetli sonuçlar ortaya koyuyor
Gecekondu olgusunun birinci devri üzerine yorumların kimi olumlu öğeler içerdiğini lakin bir tehdit unsuru olarak da tanım edildiğini ve kamunun bu husustaki ikircikli tavrına vurgu yapıldığını görmekteyiz Batılı kent uzmanları da o devirde Türkiye de gecekondu olgusunu bir felaket olarak nitelemekle birlikte bunun vakitle evrileceği Bu alıntı ile yazının içeriğini örneklemek isterim
Yazı ayrıyeten Ankara ve İstanbul üzerinden gecekondu olgusu ve tecrübelerinin farklılıklarını çok ayrıntılıca ortaya koyuyor Ayrıyeten 1940 lar ile 1950 lerin ve sonrasına dair zamansal kesitlerin kendi içinde yalnızca kentsel seviyede değil bürokrasi yasalar aktörler kentin aktörleşen değeri ve ulusal siyasetteki yol ayrımların tesirlerini gören çok ayrıntılı bir araştırma gerçekleştirilmiş 1960 lı yılların bilhassa ikinci yarısındaki gecekondulaşma pratiği ve siyasetlerine bir bütün olarak baktığımızda hem gecekondulaşmanın bir toplumsal olay olarak çeşitli değişkenlerle bağlantılı olarak tanım ve kabul edildiğini hem de bir kentsel sorun olarak tanım edilmekle birlikte tahlilinde toplumsal faydanın ihmal edilmediğini görmekteyiz Bu politik tercihte periyodun toplumsal refah devleti olmanın taban gerekliliklerinin teorik olarak kabul edilmiş olmasının bir ölçüde tesirli olduğunu söylemek gerekir Lakin tekrar de bu sürecin gecekondulaşmaya mani olamadığını tespit etmek gerekir
Bir Sanayi Yeri Olarak Bomonti Bu yazı Bomonti semtinin bir sanayi yeri olarak gelişmesini ele alıyor Endüstrileşme gecekondulaşma konut kooperatifi sendikalı personellik ve grevler sendikalar ortası rekabet ve politik kümelerin rekabeti üzere hususlar kelamlı tarih görüşmeleri ile ayrıntılı biçimde ortaya konmuş Dört yıl Nestlé de çalışmış tıpkı vakitte 1982 de de Bomonti Bira Fabrikası na girmiş olan bir emekçi Nestlé Fabrikası ndan şöyle bahseder Çalışması zordu yemin ediyorum sana askeriye gibi Lakin bizim yine de o vakitler yeterliydi Artık her taraf kamera kamera sistemi var robot üzeresin yani artık kamera sistemi var Lakin bizim vaktimizde olmadığı için kaçırabiliyorduk Erkek 60 yaşında Nestlé işçisi
BİR İKTİSADİ TOPLUMSAL OLGU VE KENTSEL HAFIZA YERİ OLARAK TÜRKİYE’DE BAKKALLAR VE BAKKALCILIK
Osmanlı Ekonomik Sisteminde Ticaret Esnaflar ve Bakkalcılık ile başlayan yazı Cumhuriyet devrinde bir unvan olarak kullanılan vakitleri da farklı boyutları ile araştırmaya dahil etmiş Yazıda şu ayrıntısı aktarmak isterim Tıpkı Doktor Mühendis Mimar vb unvanlar üzere yaygın bir biçimde kullanılmıştır Bakkallık mesleği Cumhuriyetin birinci yıllarından beri o kadar bilinen ve değerli bir meslekti ki pek çok nedenle kamu ile muhatap olmuş bireylerin isimlerinin yanında kesinlikle bakkal unvanı da yer almıştır Örneğin isimli davalara bahis olan durumlarda da bu mesleği yapmış olan bireylerin isimlerinin geçtiği yerde bakkal oldukları da belirtilmiştir
Bir İktisadi Dayanışma Aracı Olarak Bakkallar ve Bakkalcılık başlığı altında veresiye defterleri nin bir dayanışma ve yoksulluk idaresi olarak rolünü okuduğumda bu bahis üzerine yalnızca kaybolan nostaljik bir mahalle esnafı düzleminin ne kadar yetersiz bir bakış olduğunu fark ettim Birleştiren ve Ayrıştıran Fonksiyonlarıyla İstanbul da Boğaz Köprülerinin Toplumsal Dili isimli çalışmada ise bir köprünün kuruluş öyküsünün ihtiyaç ve milliyetçiliğin bir kaynağı olarak nasıl işlevselleştiği ele alınıyor
Dördüncü kısımda ise Sermayenin İktisadi İmkanı Olarak Kentsel Dönüşüm konusu ve 2000 sonrasının neoliberal kenleşme programlarına yer veriliyor Kriz Çözücü Bir Araç Olarak Kentsel Yere Müdahale Süreci Biçimleri ve Toplumsal Sonuçları İstanbul Örneği Gecekondusuz İstanbul Tahayyülü Kentsel Yere Büyük Müdahale Afet Yasası ndan Bir Yasal Afet Üretmek başlıklı yazılar ile kentsel yer üzerinden geliştirilen yeni birikim rejimi ve bu rejimi inşa eden yasal süreçler kavramsal çerçeveleri ile tartışılmaktadır
Şükrü Aslan ın bu çalışmalarında kaba bir genelleme yaparsak Türkiye deki çağdaşlaşma süreçleri içinde öne çıkmış olan ideal kent arayışlarının kentleşme süreçlerinin hızlanması ve plan dışı gelişmeler ile enformel niteliğinin yaygınlaşması ile aykırılık içinde olmadığını çünkü birbirini doğuran süreçler olarak işlemekte olduğunu anlıyoruz
Kitabın başka değerli katkısının kent araştırma sistemlerinin nesnellik öznellik karşıtlığı nı aşan bir düzlem yaratmış olmasıdır Kitapta nesnelliğin ve öznelliğin güç ayrıcalık konum üzerinden güç münasebetlerine dahil olma ya da olamamanın doğurduğu sonuçların karşıtlık içinde değil ilişkisel bir süreç ile örülen olgular olarak ortaya konmuş olması kıymetli bir yöntemsel katkı sunuyor
*Prof Dr Besime Şen Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi