1953’te doğan Roberto Bolaño, yazdıklarıyla olduğu kadar, hayatıyla da dikkat çeken bir yazardı. Fakir bir ailede doğdu, yaklaşık onlu yaşlarında çalışmaya başladı. Birinci yaptığı iş otobüs bileti satmaktı. 1968’te ailecek taşındıkları Meksika’da, okulu bırakıp çalışmaya devam etti. Allende hükümetine olan dayanağı sebebiyle Şili’ye döndü lakin faşist Pinochet darbesi sonucunda “tehlikeli” kabul edilerek tutuklandı. Hapishane gardiyanının eski sınıf arkadaşı çıkması sebebiyle bir biçimde yakayı kurtarsa da hayatla giriştiği çaba ölene dek bitmedi.
Şili’den sonra Meksika’ya dönen Bolaño, yaklaşık bir on yıl sonra da İspanya’ya yerleşti fakat ne oturma ne çalışma müsaadesi alabildiği için kaçak yaşamak zorunda kaldı ve geçimini sağlamak için birbiriyle alakasız pek çok işte çalıştı.
Bundan sonraki yıllarını bohem bir şair olarak geçirmeye başladı; daima gezdi, bol bol şiir yazdı ve daima eroin kullandı. Editörü onu “profesyonel bir provokatör” olarak tanımlıyordu. Bolaño’nun yalnızca kendisi değil, yazdıkları da yersiz yurtsuzdu.
Küçük yaşlardan itibaren okumayı seven Bolaño, birinci üretimlerini şiir üzerine yaptı ve uzun yıllar boyunca şiir yazmaya devam etti. Meksika’ya döndüğü yıllarda, 1975’te, İnfrarealizm isimli şiir hareketinin kurucuları ortasında yer aldı. Beat Kuşağı’ndan, dadaizmden etkilenerek ortaya çıkan İnfrarealizm, gelenekten kopan şairlerin kendi ferdî estetiklerini keşfetmeleri gerektiğini savunan bir edebi özgürlük hareketiydi. Yalnızca yazılan şiirler ve yayınlanan manifestolarla değil, provokatif aksiyonlarla de ön plandaydılar. “Yüksek” edebiyat olarak tanımladıkları edebi etkinliklere, imza günlerine, şiir okumalarına katılıp onları çeşitli formlarda sabote ediyorlardı.
Uzun yıllar yoksulluk çektiği için daima çalışmak zorunda kalan Bolaño, akşamları yazarak üretmeyi sürdürdü. Yetmişlerin sonuna gerçek Blanes’e yerleşip evlenen ve gençliğine göre daha sakin bir hayat sürmeye başlayan Bolaño, günlük işlerden kurtulmak ve geçimini kalemiyle sağlamak niyetiyle roman yazmaya karar verdi. Şiir hakikat düzgün para kazandırmıyordu. Yazdığı romanlarla pek çok mükafata layık görüldü ve hak ettiği saygıyı geç de olsa kazandı. Lakin yaşadığı yorucu hayat karaciğerinde önemli bir rahatsızlığa sebep olmuştu. Bir yandan karaciğer nakli için sıra bekleyip bir yandan da 2666 isimli romanı üzerine çalıştığı sıralarda, 15 Temmuz 2003 yılında hayata veda etti.
2666 TARTIŞMALARI
2666, Bolaño’nun tahminen de en dikkat çeken ve en çok tartışma yaratan kitabıydı. Bolaño, ölmeden önce her ne kadar yazmayı bitirmiş olsa da, düzeltilerle, irili ufaklı değişikliklerle uğraşıyordu. Bu yüzden müsveddeleri çalışan editörler çok değişikliğe gitmeden kitabı yayına hazırlamayı uygun gördüler.
“Elinde olsa Bolaño’nun kitabın üzerinde çalışmayı sürdüreceğine hiç kuşku yok, lakin birkaç aylık bir süreçten kelam ediyoruz zira muharririn kendisi romanı tamamlamaya yaklaştığını açıklamıştı. Her şartta 2666’nın yalnızca temelleri değil, bütün yapısı ortaya çıkmıştı ve ne biçimi ne boyutları ne de genel olarak içeriği bugün yayımlanan halinden çok farklı olmazdı.”
“Birinci Baskı İçin Not” başlıklı kısımda Ignacio Echevarria’nın belirttiği bu konu bir yana, kitap üzerinden yürütülen temel tartışma öbür. 2666, beş romandan oluşan bir roman. Bolaño vefatının yakın olduğunu hissettiğinde, çocuklarının geleceğini teminata almak ismine, bu beş kitabın birer yıl ortayla beş farklı kitap olarak basılması gerektiği konusunda, hatta telif bedeline kadar bir mutabakat yapmıştı yayıncısıyla. Vefatının akabinde Bolaño’nun edebi vasisi olan Echevarria, beş kitabın birbiriyle olan alakasını ve edebi bedelini göz önünde bulundurduğunda, beş kitabın tek bir ciltte, tek bir roman olarak yayınlanması gerektiğine yayıncıyla birlikte karar verdi. Şayet Bolaño yaşasaydı, yani çocuklarına ekonomik dayanak vermek üzere bir durum olmasaydı, onun da bu biçimde düşüneceğini belirtti.
FARKLI BİR SIRALAMAYLA DA OKUNABİLİR
2666, Bolaño’nun vefatından bir yıl sonra, 2004’te yayınlandı. Türkçeye birinci kez 2012 yılında, Pegasus Yayınları etiketiyle, Zeynep Heyzen Ateş’in İspanyolcadan yaptığı ihtimamlı çeviriyle karşımıza çıkan 2666, geçtiğimiz günlerde Can Yayınları’nca tekrar basıldı.
Ateş, verdiği bir röportajda, 2666’nın çeviri sürecine dair şu açıklamayı yaptı:
“…metni çok güzel bildiğim halde bitirmek neredeyse iki yılımı aldı. Noktalama işaretleri önemli bir problemdi, tırnak işaretleriyse daha da önemli bir sorun. Yalnızca konuşma çizgisi yahut tırnak işareti kullanarak bu metni bin kat kolaylaştırabilirsiniz. Bir iki yere virgül koysanız okuyucunun üstünden büyük bir yük kalkar. Bir iki virgül ekledik, fakat bunun dışında orjinal formata sadık kalmayı seçtim.”
Yalnızca Türkçeye değil, farklı lisanlara çevirisiyle de dikkatleri üzerine çeken 2666, beş “ayrı” romandan oluşuyor demiştik. Bunların isimleri şu halde:
I. Eleştirmenlerle İlgili Kısım
II. Amalfitano’yla İlgili Kısım
III. Fate’le İlgili Kısım
IV. Cürümlerle İlgili Kısım
V. Archimboldi’yle İlgili Kısım
Eleştirmenlerle İlgili Bölüm’de, Alman müellif Benno von Archimboldi’nin kitaplarıyla ilgili çalışma yapan dört eleştirmenin öyküsü; Amalfitano’yla İlgili Bölüm’de, akademisyen Óscar Amalfitano’nun, kızının, bayan cinayetlerinin çokça işlendiği bir yerde yaşamasından duyduğu korku; Fate’le İlgili Bölüm’de gazeteci Oscar Fate’in gerçekleştirdiği bir röportajın etrafında dönen olaylar; Cürümlerle İlgili Bölüm’de, Santa Teresa’daki bayan cinayetleri; Archimboldi’yle İlgili Bölüm’deyse, Archimboldi’ye dair sürpriz birtakım gerçekler anlatılır.
Beş roman/bölüm de Archimboldi ve Santa Teresa etrafında döner. Her kısımda çeşitli seyahatler yaşanır. Bu seyahatler, maceralar farklı üzere dursalar da birbirlerine yer, olay ve karakter aracılığıyla bağlanırlar.
Bu ve gibisi irtibat noktalarıyla kenetlenen kısımlar, başka taraftan bağımsız bir sıra güdülerek de okunmaya müsaittir. Bu da 2666’yı özel ve bedelli kılan etmenlerin başında gelir. İster dizildiği sırayla ister rastgele bir sıralamayla okunsun, 2666 her halde tesirini müdafaayı başarır.
Romanın bir başka öne çıkan özelliğiyse, ana akım roman anlayışının aksine, açık uçlu bir anlatımla kaleme alınmasında yatar. Hal bu türlü olunca okurun daha etken konumda tutulduğu bir düşünme/yorumlama süreci yaşanır ki, farklı varyantlar oluşturmaya da müsaittir.
Nesirler yazan bir şair olduğunu söyleyen Bolaño, 2666’yla birlikte dünya edebiyat tarihinde kıymetli bir yere yükselmiştir kuşkusuz. 1190 sayfalık bu roman, hem fizikî hem düşünsel manada tartısını ziyadesiyle hissettirmektedir.