Hatice Demir*
Ülkenin çivisi çıktı düzgünce. Çalışma bakanlığında müfettiş olarak çalışan bürokratlar, bir cümbüş merkezinde istedikleri şarkıyı söylemediği için sanatçı Onur Şener’i öldürüyor. Ülkenin savcısı Adana’da uyuşturucu çetesine liderlik yapıyor, polisi uyuşturucu kuryeliği yapıyor, hâkimi eşini yıllarca meskene kapatıp öldürüyor.
İnsanların hayatları ile ilgili karar verme ve adaleti sağlama vazifelerinde bulunanların işlediği bu kabahatler karşısında dehşete kapılmamak elde değil. Üstelik bu türlü değerli durumların neredeyse tamamı kapalı kapılar gerisinde yapılan ve denetlenemeyen kelamlı mülakatlarla dolduruluyor. Hangi liyakat asıllarına nazaran bu seçimlerin yapıldığı hakkında söylenenler de malum. Hal bu türlü olunca gücü eline alan dilediği üzere kullanma hoyratlığını gösteriyor. İlksen Tüzün de işte bu güç karşısında yalnız kalan ve nihayetinde öldürülen bayanlardan biri.
Kamuoyuna yansıyan haberler ve acılı annesinin ağıtlarından anladığımız kadarıyla İlksen, evliliğinin başından itibaren sistematik şiddete maruz kalıyor lakin failin kimliği ve imtiyazları nedeniyle bu şiddet döngüsünden kurtulamıyor. Cinayeti daha da vahim hale getiren öteki bir boyutu ise failin Türkiye’de Yargıçlar ve Savcılar Kurulu’nda (HSK) hâkim olup mevcut konumunun Adalet Bakanlığı Takviye Hizmetleri Dairesi Lideri olması. Üstelik failin eski Alperen Ocakları Genel Lideri iken buradaki güç münasebetlerini kullanarak şaibeli bir formda hâkim olduğu da tabir ediliyor.
ÖLDÜRÜLEN BAYANIN İSMİ YOK, KATİLE ÜZÜLEN BİR YARGI VAR
Fail Serkan Tüzün’ün cinayetin akabinde intihar ederek hayatına son vermesi üzerine HSK resmi internet sitesinden bir ileti yayınlayarak, Serkan Tüzün’ün vefatından duyulan üzüntüyü tabir etti. Fakat bu bildiride öldürülen İlksen Tüzün’ün ismini anma gereği dahi duymadı. Daha sonra kamuoyunda oluşan reaksiyonlar nedeniyle HSK bu bildirisini sildi fakat bu kere cinayetin kamuoyunun gündeminden kaçırılması hedefiyle yayın yasağı getirildi.
Yayın yasakları son yıllarda neredeyse her bayan cinayeti haberine getirilir oldu. Böylelikle bir taraftan erkekler lehine evrakların kapatılmasına imkan sağlanırken öbür taraftan bu cinayete giden süreçte devletin ve kurumlarının ayrımcı pasifliği ve ihmali de gizleniyor. Cezasızlığın yolları biraz da bu türlü döşeniyor.
MAĞDURU SORGULAYAN, FAİLE HOŞGÖRÜLÜ YARGI
Varlık emeli, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı unsurlarını temel alarak yargı hizmetlerinin adil, süratli ve aktif yürütülmesini sağlamak olan HSK’nin resmi açıklaması, hiç kuşkusuz failden yana aldığı tavrın sözü oldu. Tıpkı vakitte Türkiye’de yargının bayanlar ve tüm dezavantajlı kümeler için aldığı durumun da göstergesi. Yargı alanını düzenleyen bir kurum bu durumda iken insan çok da umutlu olamıyor maalesef. Gerçekten bayanlara, çocuklara, LGBTİ+lara ve tüm dezavantajlı kümelere karşı işlenen hatalarda, yargının cezasızlık pratiğini ve her şartta mağduru sorgulayan/yargılayan lakin faile karşı hoşgörülü olan tavrını Türkiye’nin dört bir yanındaki davalardan ve mahkeme kararlarından biliyoruz.
Uzun yıllardır alanda çalışan bir avukat olarak bayanlara karşı işlenen cinsiyetçi kabahatlerin temelde iki sebebe dayandığını tabir edebilirim. Bu sebeplerden biri toplumsal cinsiyet eşitsizliği nedeniyle bayanların erkek ve devlet karşısındaki dezavantajlı durumları iken öteki bir sebebi ise cezasızlık siyasetidir. Toplumsal cinsiyet eşitsizliği nedeniyle erkekler ve bayanlar ortasındaki güç eşitsizliği, erkeklerin bayanların ömrü üzerinde kurmak istediği tahakküm biçimleri, bayanı bağımsız bir birey olarak görmeme ve hayatı üzerinde karar verme hakkını tanımama biçiminde ilerleyen her türlü baskı ağır şiddet olaylarıyla sonuçlanıyor. Devletin bayana yönelik şiddete karşı al(ma)dığı tavır, bayanları şiddet tehlikesi ile baş başa bırakıyor. Hak arama imkanlarına erişebilen bayanlar birçok vakit bayan örgütleri ve baroların bayan hakları merkezlerinden aldıkları dayanak ile adalet çabası veriyor.
CEZASIZLIK PRATİĞİNİN GÖRÜNÜMLERİ
Cezasızlık sıkıntısına gelecek olursak: Bilindiği üzere cezasızlık kavramı, ağır ve önemli insan hakları ihlallerinde devletin şahsen yarattığı yahut göz yumduğu aktörler eliyle meydana gelen ağır ve sistematik hak ihlalleri için yaygın olarak kullanılıyor. Cezasızlığın tarif ve hudutları giderek genişliyor ve bayana yönelik şiddet ile bayan cinayetleri alanında da tezahür ediyor. Bayana yönelik işlenen kabahatlerde cezasızlığın görünüm biçimlerine iki başlık altında değinmeye çalışacağım. Bunlardan birincisi bayanların isimli makamlara müracaat yapamaması nedeniyle oluşan fiili cezasızlık halidir. Bu durumu yargıya olan güvensizlik, adil bir karar çıkmayacağından duyulan tasa, bürokratik pürüzler, bayanın hayatının ve geçmişinin sorgulanması, suçlanması, inandırıcılığının sorgulanması, avukata erişememe, resmi lisanı bilmeme, ataerkil örüntüler, haklarını bilmeme ve yoksulluk üzere sebepler oluşturuyor. İkincisi ise yargı sistemindeki meselelerden kaynaklanıyor. Bilhassa bayanlar için maddelerde garanti altına alınan hakların gerçek hayatta uygulanmaması, soruşturma ve kovuşturma basamağında uyulması gereken milletlerarası hukuk standartlarına (İstanbul Kontratı gibi) uyulmaması, tesirli bir soruşturma yapılmaması ve kanıtların toplanmaması, mağdurun haklarının merkeze alınmaması, yargılamaların uzun sürmesi, şiddet failinin tutuksuz yargılanması, kolluğun pasifliği, derhal harekete geçmeyişi, bayanların muhtaçlığı olan gözetici ve önleyici önlemlerin verilmemesi -geç verilmesi- yetersiz verilmesi, verilen önlem kararını ihlal eden şiddet failine zorlama hapsinin uygulanmaması, mağduru yalnızlaştırmak için evraklarda zımnilik kararlarının verilmesi, belgelerin kamuoyundan ve bayan örgütlerinden kaçırılması, bayan örgütlerinin müdahillik taleplerinin red edilmesi, yargılama sonucunda şiddet failinin bir yargı kararı ile cezalandırılmaması yahut çok az sembolik cezalarla cezalandırılması, verilen cezaların uygulanmaması, mahpus cezasının cüzi bir kısmının infaz edilmesi, verilen mahpus cezalarının seçenek yaptırımlara çevirerek sonuç itibariyle hiçbir yaptırıma dönüşmemesi, düzgün hal ve haksız tahrik indirimleri üzere sebepler cezasızlık pratiğinin görünüm biçimleri olarak karşımıza çıkıyor.
Adalet Bakanlığı İsimli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü’nün 2020 yılında yayınladığı datalara nazaran; 2020 yılında Türkiye’de yargıya yansıyan 19.261 cinsel akın hadisesinden yalnızca 4302 bireye mahkûmiyet kararı (erteleme, para cezası dahil) verilmiş, 682 bireye verilen cezanın kararının açıklanması geriye bırakılmış, geri kalan 14.959 kişi ise cezasız kalmış. Yani resmi datalara nazaran Türkiye’de cinsel akın evraklarının yüzde 80 üzere bir oranı cezasızlıkla kapatılıyor. Bu orana üstte saydığım maniler nedeniyle isimli makamlara müracaat yapamayan bayanlar dahil değil.
CEZASIZLIĞA KARŞI BAYAN MÜCADELESİ
İşte tüm bu sebepler, bayanları şiddet karşısında muhafazasız bırakarak potansiyel şiddet faillerini cesaretlendiriyor ve nasıl olsa önemli bir yaptırımla karşılaşmayacaklarına duydukları inançla şiddet aksiyonlarını sürdürmeye devam ediyorlar.
Elbette az sayıda olsa da işini titizlikle yapan, bayanların sıhhatini ve güvenliğini merkeze alan uygulama örnekleri var. Tüm baskı, engelleme ve keyfi muameleye karşın bayan örgütleri, baroların bayan hakları merkezleri, feminist avukatlar bayanların adalet, eşitlik ve özgürlük çabasına omuz veriyor ve dayanışma ağlarını örerek bayan çabasını büyütüyor.
*Avukat-Diyarbakır Barosu
