Norveç edebiyatının en tanınan isimlerinden biri olan Dag Solstad, farklı tiplerde ondan fazla kitaba imza atmış ve yazarlıkta gösterdiği başarısı nedeniyle Norveç Edebiyat Eleştirmenleri Ödülü’nü üç sefer kazanmış tek isimdir. Solstad’ın kalemi yalnızca ülke içinde değil, pek çok ülkede takdir görür; kitaplarının otuza yakın lisana çevrilmiş olması da aslında bundan ötürüdür.
Solstad’ın 2019’da lisanımıza birinci çevrilen kitabı ‘Mahcubiyet ve Haysiyet’le bir arada Türkçede toplamda beş kitabı bulunur. Kitapların biri Jaguar Yayınları tarafından basılsa da geriye kalan Solstad’lar YKY etiketini taşır ve bunları Norveççe aslından çeviren isim Banu Gürsaler Syvertsen’dir.
TEHLİKELİ BİR OYUN
Syvertsen’in çevirdiği en yeni Solstad kitabı olan ‘On Birinci Roman, On Sekizinci Kitap’, Bjørn Hansen’in “tesadüf”lerle geçen hayatını mevzu edinir. Dışarıdan bakıldığında her ne kadar başarılı, meslekli bir manzara verse de aslında Hansen’in hayatı savrulmalar üzerine heyetidir. Öbür bir değişle; bir sürü şey olur, lakin o yalnızca rüzgâra nazaran akıp sarfiyat, hakikat düzgün bir irade göstermez/gösteremez. Dahası bunun farkında bile değildir. Kendi illüzyonundan çıktığındaysa birden şaşkına döner, artık hayatının pek bir değeri kalmadığını düşünür.
Bu dehşet verici gerçeği fark etmeden önce hayli sıradan bir hayat sürer Hansen. Güzel bir eşi, küçük bir çocuğu ve saygın bir işi vardır. Ta ki Turid Lammers’la sevgili olana kadar. Lammers’la olan alakası onu yalnızca eşinden ve çocuğundan koparmaz, Hansen tıpkı vakitte yaşadığı kenti, işini, alışkanlıklarını ve giderek benliğini de değiştirir.
Yeni bir kentte, Lammers’la bir arada sürdürdüğü hayatında -yine Lammers yüzünden- tiyatroya merak salar ve dahil olduğu kümeyle birlikte amatör oyunculuk yaparak çeşitli oyunlar sahneye koymaya başlar. Burada da saygın bir işi vardır, burada da bir sürü arkadaş edinir fakat gün geçtikçe, bilhassa kıskançlığın tetiklediği birtakım yabancılaşmalar yaşar. Kendine dışarıdan baktığında karşılaştığı şey onu çok ürkütür: Ellilerine gelmiş, mevtten bahsetmeyi kendine hak gören bir yaşta Hansen, hayatını çok kıymetsiz hissetmeye başlar. Bu da onu “Büyük Ret” isminin verdiği tuhaf bir plana iter.
YABAN ÖRDEĞİ
Kitapta öne çıkan ikinci çatışma ise Hansen’in yıllardır görmediği oğlu Peter’le kurduğu alakadır. Peter üniversite okumaya geleceğini ve onun yanında kalmak istediğini söylediğinde Hansen unuttuğu bir şeyi hatırlar üzere birden babalık yapmaya kalkar; bir odayı Peter için boşaltır, salonda ona da bir ömür alanı yaratır vs. fakat bütün bunlar sonuçsuz kalır. Hansen nasıl babalığı bilmiyorsa, Peter de o kadar oğulluğu bilmez.
Ne var ki bu iddia edileceği üzere büyük dramlara, gözyaşlarına kapı aralamaz. Bu Solstad’ın genel bir halidir sanıyorum; ne Hansen’in uğruna bütün tertibini yıkıp geldiği Lammers’le olan ilgisinde, ne de oğluyla yaşadığı uyuşmazlıklarda büyük hislerle karşılaşmayız. Aksine detaylarda, küçük bir bakışta, lisanın ucuna gelip de söylenemeyen şeylerin, ‘hadi bu sefer de bu türlü olsun’ların ortasında gezdirir bizi Solstad. Kitabı okurken, tıpkı Hansen üzere birinci başlarda biz de kayda paha bir sorun olduğunu düşünmeyiz bu yüzden. Lakin bütün küçük şeyler birikince -yine Hansen gibi- biz de misal bir yabancılaşma yaşayarak okumaya devam ederiz.
Solstad bunu pekiştirmek için midir nedir, cümlelerini de epeyce kolay ve süssüz bir biçimde kurar. Kaba tabirle; altını çizeceğiniz pek bir şey bulamazsınız yani. Her şey son derece kabul edilebilir görünür, mevt bile.
Kitaba başlamadan önce Henrik İbsen’in ‘Yaban Ördeği’ isimli oyununu da okumanızı öneririm. Hansen’le Lammers’ın da içinde bulunduğu amatör tiyatro topluluğu gibisi oyunları oynamaktan sıkıldıkları için -eh, biraz da Hansen’in baskısıyla- İbsen’in ‘Yaban Ördeği’ni sahneye koymaya niyetlenirler. Bir geçmiş hesaplaşması üzerine kurulan oyunda, her şeyi yıkma değerine nitekim yana mı olmalı, yoksa huzurlu formda palavrası mı tercih etmeli sorusu tartışılır. Hansen’in çelişkisi de işte budur.