İZMİR – Dünya ülkelerinin Merkez Bankaları enflasyonla çaba için faizleri artırırken, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) 18 Ağustos’ta aldığı kararla siyaset faizini 100 baz puanlık indirimle yüzde 13’e çekti. Eylül 2021’de başlayan faiz indirimi enflasyon ve döviz kurlarındaki yükselişe karşın ısrarla sürdürülüyor. Boğaziçi Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ceyhun Elgin ile hükümetin para ve maliye siyasetlerini konuştuk.
‘POLİTİKA İKTİSADIN ÖNÜNE GEÇİYOR’
Merkez Bankası beklentilerin aksine 18 Ağustos’ta siyaset faizini 100 baz puanlık indirimle yüzde 13’e çekti. Dünya ülkeleri Merkez Bankaları enflasyonla çaba için faizleri artırırken TCMB’nın faizi indirmesini nasıl açıklıyorsunuz?
Politika iktisadın önüne geçiyor bence. Yaklaşan seçimler itibariyle iktisatta en ufak bir sakinlik istemiyor iktisat siyasetini yöneten kişi ve kurumlar. Sayın Cumhurbaşkanının başındaki iktisat teorisi yahut danışmanlarının başındaki iktisat teorisi, yani faiz ile enflasyon ortasındaki bağlantı, bizim ana akımdan farklı gözüküyor. Enflasyonu geri plana atıp büyümeye odaklanmak istiyoruz lakin büyümeye de odaklanmıyor bu siyaset. Büyümeye de ziyan verici bir hal almaya başladı. Ancak bence başlardaki asıl husus, seçime yaklaşırken yüksek faiz siyasetinin politika yapıcının işine gelmemesi. Ben bu türlü görüyorum.
DEVA Partisi Genel Lideri Ali Babacan faiz indirimini “Bankalar keyifli. Son periyotta hiç kazanmadıkları parayı kazanıyorlar. Merkez Bankası’ndan 13’le alıyorlar, yüzde 30’la, 35’le, 40’la piyasaya satıyorlar” diye yorumladı. Faiz indiriminden hangi kısımlar faydalanıyor?
Bankalar faiz indiriminden çok önemli biçimde kar ediyorlardı lakin en son yapılan düzenleme bunu biraz değiştirecekmiş üzere gözüküyor. Zira artık kredi verirken, Merkez Bankası’ndan da bono ve devlet tahvili almaları gerekecek. Hasebiyle artık o kadar kar edemeyecekler. Bu bankaların karını engellemeye çalışan bir atak üzere gözüküyor. Lakin en azından bu atağa kadar Ali Babacan’ın dedikleri doğruydu. Faiz indiriminden bu bölümler faydalanıyor. Bir de faiz indiriminden düşük faizli krediye erişebilen kesitler faydalanıyor. Bunun dışında faydalanan da yok. Türk lirasının kıymetsiz olmasından faydalanan kısımları de içine katabiliriz. Bu noktada ihracatçıları kastediyorum. Onun dışında açıkçası faiz indiriminden faydalanan, şad olan bir kesim olduğunu düşünmüyorum.
Tüketici kredisi çekip de dövize, KKM’ye yatıranlar oldukça kar etmiş bir kesim olabilirdi. Fakat daha sonra kredi faizlerinin artışı ile birlikte o pek mümkün olmamaya başladı.
‘ÜLKECE KAYBEDİYORUZ, YOKSULLAŞIYORUZ’
Faizlerin düşürülmesi ile birlikte döviz kurları da yine yükselişe geçti. Döviz kurlarının yükselmesinin muhtemel sonuçları nelerdir, bu durumda hangi kesim kazanıyor, kim kaybediyor?
Genel olarak ülkece kaybediyoruz, fakirleşiyoruz. Gerçek olarak döviz cinsinden alım gücümüz, kişi başı ulusal gelirimiz düşüyor. Bir ölçü dövizle kazanıp harcama bahtı olan birileri varsa onlar için uygun olabilir. Türkiye sonuna yakın yaşayan yabancı ülke vatandaşları da kazanıyor diyebiliriz. Türk eserlerinin fiyatı nispeten ucuzladığı için ihracatçılar da kazanıyor diyebiliriz.
Döviz kurunun yükselmesi aslında toplumca biraz da memleketler arası piyasalarla olan bağımızı zayıflatıyor. İnsanların yurt dışına çıkma ve ithal eserleri tüketme bahtını azaltıyor. Tabi bunlar şuurlu bir siyasetin eseri de olabilir. Yani yerli eserlere yük verip ithal eserleri keserek, cari açığı kapatma amaçlanıyor olabilir. Fakat cari açığın da kapanmadığını gördüğümüz için çok da başarılı olduğunu söyleyemeyeceğiz.
Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) hazineye yük olmaya devam ediyor. KKM’nin iktisada verdiği ziyan nedir ve nereye kadar bu uygulama sürdürülebilir?
Ben KKM’nin hazineye yükü açısından açıkçası çok da kaygılı değilim. Yani KKM olmasaydı da faizlerle hazineye yük binecekti. Fırsat maliyetinde ne kadar KKM’nin yükü vardır, o beni çok fazla endişelendirmiyor. Tabi bunlar daima art kapı siyasetleri. Asıl uygulanması gereken para siyasetini izlemeyip onu yapmadan ona emsal şeyler yapmak. Hasebiyle bu baş karışıklığı yaratıyor. Ana akım siyasetlerden uzaklaştıkça, milletlerarası yatırımcılar nezdinde aslında çok önemli bir itimat kaybı oluyor. Uzun vadede bu daha da olumsuz olacak.
Tabii ki hazineye bir yükü var fakat hazineye yükü faiz artışında da olacaktı. Hasebiyle faiz artışının yükünü çıkarttığımız vakit ekstradan ne kadar yük getirdi kısmı biraz daha tartışılabilir. Faizi neden artırmıyoruz? Zira Sayın Cumhurbaşkanı o denli istiyor.
‘DOSTLAR ALIŞVERİŞTE GÖRSÜN’ ÇABASI VERİLİYOR’
TÜFE yüzde 80’e dayandı. İktisat idaresinin enflasyon ile gayret ettiğini düşünüyor musunuz?
Hayır, iktisat idaresinin enflasyon ile gayret ettiğini düşünmüyorum. Açık söyleyeyim; şuurlu bir siyaset tercihi. Tarım Kredi Kooperatifleri kanalıyla aşikâr eserlerin fiyatlarını indirmeye, TÜİK ile müdahale yoluyla bir şeyler yapmaya çalışılıyor. Bunlar tahminen çaba kapsamında kıymetlendirilebilir lakin asıl siyaset yapıcının ilgi alanındaki şey enflasyondan çok büyüme üzere gözüküyor. Münasebetiyle enflasyon ikinci plana itilmiş vaziyette.
Enflasyonla para siyaseti ile çaba edilmiyor. Maliye siyaseti ile de uğraş edilmiyor. Ki aslında yalnızca para siyaseti ile gayret edilir. En azından ana akım iktisadın görüşü budur.
Belli regülasyonlarla, Tarım Kredi Kooperatifleri kanalıyla yahut zincir marketlere verilen cezalar üzere şeylerle, ‘dostlar alışverişte görsün’ çabası veriliyor.
Merkez Bankası 2021 Eylül ayında faiz indirimine gitmeye başlamasaydı ve faizi yüzde 19’da tutsaydı, bugün enflasyon ve dolar iddianız ne olurdu?
Burada kesin bir iddia vermek yanlışsız değil lakin yüzde 19’da kalsaydı dolar kuru ve enflasyon daha düşük olurdu. Ne kadar olurdu diye soruyorsanız yeniden çift haneli sayılarda olacaktı enflasyon, orası kesin. 10 TL civarında bir dolar kuru ve işte yüzde 30-40’lar civarında da bir enflasyon olurdu diye düşünüyorum.
Para siyasetlerinde bu gelişmeler olurken hayat pahalılığı gündemdeki yerini koruyor. Türkiye bir ekonomik kriz yaşıyor. Bunun sonucu olarak da geniş halk kesitleri giderek fakirleşiyor. Öte yandan bu ekonomik ortamda bankalar ve büyük sermeye şirketleri yüksek karlar açıklıyor. Bu çelişkiyi nasıl açıklamak gerekir?
Doğru, bütün dediklerinize katılıyorum. Hayat pahalılığı önemli derecede arttı, hepimizin gerçek alım gücü düşüyor. Bankalar ve büyük sermaye şirketleri kar açıklıyor. Ucuza borçlanıp değerliye verdiğiniz vakit tabi ki kar edersiniz. Bunun bir sonu yok. Büyük sermaye şirketleri de kar açıklıyor. Burada birkaç konu var: TÜİK’in açıkladığı enflasyon sayılarının gerçek olduğunu varsayıyoruz. TÜFE’deki artış yüzde 80, ÜFE’deki artış çoktan yüzde 100’leri geçti. Şirketlerin ya da üreticilerin hissettikleri, yaşadıkları, maliyetlerinde karşılaştıkları enflasyon çok daha fazla. Hasebiyle onların fiyatlarına yansıtmasının da çok daha fazla olması lazım. Öte yandan TÜİK diyor ki, ‘hayır tüketici fiyatlarına o kadar yansımıyor’. TÜFE olduğundan daha az raporlanıyor. Yalnızca bu açıklayabilir yüksek karları. Yani TÜFE olduğundan fazladır ve tüketici fiyatlarına olduğundan çok daha fazla yansıyordur. Böylelikle yüzde 200, yüzde 300 kar artırıyorlardır. Fakat yüzde 200-300 karı TL cinsinden artırıyorlar. Onu enflasyondan arındırdığınız vakit daha da düşüyor. Lakin enflasyon yüzde 80 ise yüzde 300 kar artırma yeniden önemli manada gerçek bir artırımı gösteriyor. Şayet enflasyon yüzde 80 değil de yüzde 160-200 ise ortadaki makas azalıyor. Enflasyon şayet rapor edilenden daha yüksekse aslında gerçek karlar düşüyor.
İkincisi ise belirsizlik. Bu belirsizlik ortamında fiyatlara, fiyat artış oranına güvenmiyorsanız artışı çok daha fazla yapmak isteyebilirsiniz. Bu durum konut ve kira fiyatlarında gözüküyor. Enflasyon yüzde 80 rapor ediliyor lakin hiç kimse bu rapora inanmıyor. Bu rapor yanlışsız da olabilir lakin kuruma karşı inanç yitirilmiş. Bu nedenle siz kiraya çok daha yüksek oranda artırım yapmak istiyorsunuz. Zira diyorsunuz ki, aslında enflasyon yüzde 120’nin üzerinde. İşte fiyat belirleyici firmalar da bu biçimde davranıyor.