1920’de, Sovyetler Birliği’nde doğan Isaac Asimov, elbet ki bilim kurgu edebiyatının en bilinen isimlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Yetmiş iki yıllık hayatında beş yüzden fazla kitap yazmak üzere eşine az rastlanır bir üretkenliğe sahip olması bir yana, onu okurlarının gözünde sarsılmaz bir yere yerleştiren asıl şey, kitaplarındaki ustalıklı kurgu ve bitmek bilmeyen heyecan dalgasıdır.
Ekim Devrimi’nin akabinde ailesi Amerika’ya yerleşince Asimov’un yetiştiği atmosfer ve kültür de büsbütün değişti. Okuma yazmayı çok küçük yaşlarda öğrendiği ve daha o yaşlarda bile asosyal bir yapıya sahip olduğu için kitaplarla iç içe büyümeye başladı.
Uzay gemileriyle, münasebetiyle bilim kurguyla birinci tanışması Brooklyn’de, babasının şekerci dükkânında oldu. Amazing Stories isimli mecmuada okudukları onun hayatla kurduğu bağlantıyı değiştirdiği üzere, uzayı ve farklı kainatları düşünmesine, onlar üzerine hayal kurmaya başlamasına da sebep oldu.
Başarılı bir eğitim hayatı geçirdiği için genç yaşında Colombia Üniversitesi’ne kaydolan Asimov, çeşitli hikayeler karalamaya çoktan başlamıştı. II. Dünya Savaşı’nda kimyager olarak vazife yaptıktan sonra üniversiteye geri döndü ve hayatını öğretmen olarak sürdürmeye karar verdi fakat bu iş onun yalnızca hafta sonları yazmasına müsaade verdiği için Asimov içten içe sıkılıyordu ve nihayet kararlı davranarak istifa etti, böylelikle bütün ömrünü yazmaya vakfetti.
YETMİŞ İKİ YIL VE BEŞ YÜZDEN FAZLA KİTAP
Asimov’un yazdıkları yalnızca kendi cihanına değil, dünya bilim kurgusuna da önemli manada istikamet verdi. Bunun en büyük örneği sanıyorum robot maddesidir. Asimov’un ortaya koyduğu bu yasalar öylesine benimsendi, öylesine olağanlaştı ki, günümüzde dahi yazılan/çekilen/çizilen pek çok bilim kurgu kıssası bu ön kabulle ortaya çıktı.
Bu kurallar şunlardı:
- Bir robot bir beşere fizikî olarak ziyan veremez, ziyan gelmesine müsaade etmez.
- Birinci kuralla çelişmediği sürece robotlar insanların komutlarına uymakla yükümlüdür.
- Birinci ve ikinci kuralla çelişmediği sürece bir robot kendine ziyan veremez.
Pek olağan Asimov’un herkesi kendi etrafında toplamasının en değerli sebeplerinden biri üretkenliğiydi. Hem bir bilim insanı hem bir bilim kurgu muharriri olduğu ve beş yüzden fazla kitap yazdığı için değerli bir çıta olarak kabul ediliyordu. Üstüne üstlük kitaplarının pek çok lisana çevrilmesi ve uzun vakit çoksatanlar listesinde yer alması bu çıtayı epey yükseltiyordu.
Yeniden kimi arkadaşları ona takılmadan edemiyor ve “Kendi kitaplarını okusa yazmaya vakti kalmaz” diyorlardı. Ortalamaya vurduğumuzda ayda bir kitap yazan Asimov ise bu ve gibisi tenkitlere bir röportajında şu biçimde yanıt veriyordu.
“Aslında şöyle ki, yazmazken keyifli olamıyorum. Bu, vaktimi beğenilen bir biçimde geçirmemin düşünebildiğim tek, neredeyse tek yolu ve doğal olarak daktilo beni daima çekiyor. Yazmadığım gün benim için kayıptır.”
Bilim kurgu onun için yalnızca bir edebi tıp değil, bir hayat biçimiydi; insanları anlamak, toplumların yükselişini ve çöküşünü tariflemek için bir yoldu. Tam da bu yoldan giderek oluşturulan bilim kurgu eserleriyse, onun fikrince, vakte ve kültüre nazaran çeşitli farklılıklar göstermekteydi ve bu da periyodun ruhunu ve toplumsal zihniyeti kavramak için değerli bir etkendi.
“1848 yılında Edgar Allan Poe, 1000 yıl gelecekte, 2848 yılında geçen bir kıssa yazdı. İçerisinde saatte 100 mil süratle giden balonlarla yapılan transatlantik seyahatler vardı. Diğer bir değişle onun vaktinde balonlar vardı ve onun gelecek vizyonu süratli balonlardı. Şayet bir Yeni Gine yerlisi gelecekteki kıtalar ortası bir bağlantısı düşleseydi çok yüksek sesli davullar düşünürdü. Gerçek geleceğini hayal etmek gerçekten sıkıntı.”
ROBOT, GALAKTİK İMPARATORLUK VE VAKIF SERİLERİ
Asimov birbirinden kıymetli kitaplar yazmış olsa da, ortalarından kimileri, bilhassa seri biçimindeki kitapları okurlarınca daha çok sevilip başka bir yere kondu. Bunların başında Robot serisi, Galaktik İmparatorluk serisi ve Vakıf serisi gelmektedir.
Bu seriler her ne kadar birbirinden farklı görülse ve farklı formlarda okunsa da, aslında bir bütünlük arz etmektedir. Bilhassa Asimov’un 1980’den sonra yazdığı kitapları düşünürsek bu üç cihan büsbütün iç içe geçmeye başlar.
Bu üç kozmosunun temeli kabul edilen Robot serisi dört kitaptan oluşmaktadır. (Bazı Asimov hayranları, Ben Robot’u da içlerine koyar.)
- Meyyit Gezegen, Altın Kitap, Çev: Gönül Suveren, 1984 (Okat ve Lider yayınevleri tarafından Çelik Mağaralar ismiyle da basıldı. Çev: Reha Pınar, 1971.)
- Güneşin İlahları, Altın Kitap, Çev: Hikmet Niven, 1984
- Şafağın Robotları, Altın Kitap, Çev: Gönül Suveren, 1984
- Kurtarıcı, Altın Kitap, Çev: Gönül Suveren, 1985
Dedektif Elijah Baley ve onun robot ortağı R. Daneel Olivaw’ın farklı gezegenlerdeki polisiye maceralarından oluşan Robot serisi, bilim kurguyla polisiyeyi buluşturan kıymetli örneklerden biridir. Seri yalnızca yüksek tempolu, heyecanı yüksek bir macera sunmakla kalmaz, tıpkı vakitte yarattığı gezegenleri ve toplumları, onların kültürlerini ve ahlak anlayışlarını da yansıtma noktasında da epeyce başarılıdır.
Robot serisinin akabinde gelen Galaktik İmparatorluk’sa üç kitaptan oluşmaktadır. Aslında bu üçlemenin Robot ve Vakıf serisiyle direkt bir teması bulunmaz lakin olayların birebir cihanda geçmesi ve bu kainattaki değişim ve gelişimlerin daha güzel anlaşılabilmesi için Galaktik İmparatorluk üçlemesine de bakmakta yarar var. (Zamansal olarak değerlendirince Robot serisiyle Vakıf serisinin ortasında okunmalıdır.)
Bu serinin kitapları şunlardır:
- Toz Üzere Yıldızlar, İthaki Yayınları, Çev: M. İhsan Tatari, 2018
- Uzay Akımları, İthaki Yayınları, Çev: M. İhsan Tatari, 2019
- Gökteki Çakıl Taşı, İthaki Yayınları, Çev: M. İhsan Tatari, 2019
1950’li yıllarda yazılan seri, farklı vakitlerde geçen farklı olayları anlatması sebebiyle de kıymetli bir yerde durur ve okurları Vakıf serisine güzelden uyguna hazırlar.
Edward Gibbon’ın yazdığı, Asım Baltacıgil’in çevirdiği ve İndie Kitap etiketiyle raflarda bulunan Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi isimli sekiz ciltlik seriden ilhamla yazılan Vakıf serisinin kitapları şunlardır.
- Vakıf, İthaki Yayınları, Çev: Kemal Baran Özbek, 2017
- Vakıf ve İmparatorluk, İthaki Yayınları, Sönmez İnanç, 2018
- İkinci Vakıf, İthaki Yayınları, Çev: Çiğdem Şafak, 2018
- Vakıf’ın Hududu, İthaki Yayınları, Çev: Ertuğrul Bilal, 2021
- Vakıf ve Dünya, İthaki Yayınları, Çev: Ulaş Apak, 2021
- Vakıf Kurulurken, İthaki Yayınları, Çev: Ertuğrul Bilal, 2006
- Vakıf İleri, İthaki Yayınları, Çev: Ertuğrul Bilal, 2006
Belirtmekte yarar var; Vakıf serisi, sıralama tarafından en çok tartışma götüren kitaplardan biridir. Üstteki sıralama, serinin Asimov tarafından yazılmasına nazarandır. Aşağıdaki sıralamaysa Vakıf serisinin zamansal olarak sıralanmış halidir.
- Vakıf Kurulurken
- Vakıf İleri
- Vakıf
- Vakıf ve İmparatorluk
- İkinci Vakıf
- Vakıf’ın Sonu
- Vakıf ve Dünya
Serinin kaba konusuna bakalım;
Bir sürü gezegene hâkimiyet kurmuş, büyük bir idare olan Galaktik İmparatorluk bir çöküşün eşiğine gelmiştir. Bütün sistem, kültür ve bununla paralel formda işleyen bütün bir yapı karanlığa gömülmek üzeredir. Olağan bunu birinci fark eden psikotarih biliminin kurucusu olan Hari Seldon’dır. Seldon bu öngörüye sahip olmakla birlikte, tahlil için de baş patlatmaya başlar şöyle bir çıkar yol bulur. Merkeze epey uzak olan ve yetersiz kaynakları bulunduğundan pek kimsenin gelmediği bir gezegene, Terminius’a bir Vakıf kurma kararı alır. Buraya galaksinin en dâhi insanlarını toplayıp, bütün bilgileri müdafaa altına almak ismine da bir ansiklopedi hazırlamak ister. Bu sayede, tahminen de binlerce yıl sürebilecek karanlık devrin akabinde, tekrar ayağa kalkmak kolay olacaktır. Seldon bu motivasyonla yola çıksa da karşılaştığı şeyler bütün planları altüst eder.
FOUNDATİON
1951’de yazılan birinci kitaptan (Vakıf), 1993’te yazılan son kitaba (Vakıf İleri) kadar uzun ve heyecan dolu bir seri olan Vakıf serisinin Apple TV+ tarafından diziye uyarlandığını da söylemek gerek. Foundation’ın yayın tarihi şimdi netleşmemiş olsa da, bu sonbaharda yayına başlayacağı söylentileri vardır.
“Bilim kurgunun bizi çeken yanı, toplumların değişeceği varsayımı” olduğunu söyleyen Asimov’un kainatına girmek biraz sabır istese de, daktilo başında galaksiler ortasında seyahat ettiği halde, gerçekte uçağa binmekten bile korkan bir muharrir olan Asimov, okurlarına bunun karşılığını ziyadesiyle verir.