Kazım Gündoğan
Türkiye düşün dünyasında üzerinde en az konuşulan ve tartışılan hususlardan biri Türkiye Musevileri Escort Göynük ve Holokost sürecinde Türkiye’nin tutumu hususudur Bunun nedenleri konusunda net şeyler söyleyebilmem sıkıntı Çünkü benim de içinden geldiğim sosyalist düşün dünyasında bu bahis gereğince bilinen yahut araştırılan bir mevzu olmadı Göynük escort Bu türlü olunca sağlıklı fikir üretimi gerçekleşmedi üretilen fikirler sonlu kaldı ya da resmi tarih tezinin gölgesinden kurtarılamadı
Pek çok alanda olduğu üzere bu bahiste da Türkiye resmi tarih yazımı Göynük escort Bayan söylemi uzak ve hastalıklı haliyle aktifliğini sürdürmektedir Bu mevzuya dikkatleri çekmek hakikatin bilinmesini sağlamak ve yeni bir tarih şuuru ve yazımına katkıda bulunmak gayesiyle bu alanda uzun yıllardır çalışmalar yapan eserler üreten akademisyen müellif Corry Guttstadt ile bir söyleşi gerçekleştirdik
1920 li ve 30 lu yıllarda Türkiye Cumhuriyeti nde yaşayan Musevilerin üçte biri hatta yarısı ülkeye terk etti ve özelikle Fransa da çok canlı bir hayat kurdular
O yıllarda Avrupa ya göç eden Türkiyeli Musevilerin sayısı 25 ile 30 bin ortası iddia ediliyor ki hem sayıları hem hayatları çok kıymetli Bugün Türkiye de yaşayan 12 bin kişilik Yahudi cemaatinin iki katı insan gidiyor İnanılmaz bir göç dalgası Gittikleri yerlerde yeni cemaatler dernekler ve işler kurdular yani onların hayat kıssaları Türkiyeli Musevilerin tarihinin kıymetli bir modülünü oluşturuyor Daha evvel de farklı sebeplerle göç edenler vardı Mesela kimileri 1900 lü yılların başında okumak için gitti Osmanlı Telgraf Ajansı’nın kurucusu olacak Salih Gürcü öğrenci olarak Paris e gitti Almanya da ideoloji okuyan Fernando Gerassi ressam oldu ve Pablo Picasso nun yakın dostuydu Bu birinci periyotta tüccarlar Berlin Lyon Paris Marsilya ya göç etti Bütün o kentlerde oryantal dedikleri çünkü Türkiye şimdi kurulmamıştı Yahudi cemaatleri kuruldu sinagoglar açıldı Jöntürkler’in 1909 yılında askerlik vazifesini azınlıklar için de mecbur kılmasından sonra da çok sayıda Yahudi göç etti Tekrar de en büyük göç dalgası Cumhuriyet kurulduktan sonra yaşanmıştır Göç edenlerin birçok yoksul insanlardı işportacı yahut emekçi olarak geçiniyorlardı Tüccarların birden fazla ise halı tüccarıydı hatta Avrupa daki örneğin Berlin de Lyon da Brüksel de Paris teki Türkiye Yahudi cemaatlerinin kurucularının tahminen yüzde ellisi halı tüccarıydı ya da halı tamirciliği yahut yıkamacılığı yapıyordu Diğer mesleklere sahip olanlar da vardı Örneğin Paul Misraki Fransa nın 20 yüzyıl sinema müziğinin en kıymetli bestekarıdır Çoğunuz onun sinema müziklerini bilirsiniz lakin kimse onun bir Yahudi ailenin çocuğu olarak İstanbul dan Paris e geldiğini hatırlamaz Yeniden İstanbul kökenli Ray Ventura periyodun en meşhur orkestrası Ray Ventura et ses collégiens da müzik ve beste yapıyordu Paris Rue Popincourt taki sinagog en eski Türk Yahudi sinagogudur Türkiyeli Museviler yalnızca Paris te dört başka sinagog kurmuşlardı Dört yüzyıldır Seferad Musevileri’nin kültürel merkezi Osmanlı iken 1930 lu yıllarda Fransa Seferadların kültürel merkezi oldu Fransa da Union Universelle des Communautés Sépharadites isimli memleketler arası bir Sefarad çatı örgüt kurdular ve bir mecmua çıkardılar Le Judaïsme Sépharadi Bu faaliyetlerde öncülük yapanlar ekseriyetle Türkiyeli Musevilerdi Mesela Ovadia Camhy Nissim Oavadiya Robert Mitrani
Museviler’in ağır olarak yaşadığı ülkelerden biri olan Almanya da 1933 yılında Adolf Hitler liderliğinde Naziler iktidara geldikten sonra Türkiye Almanya münasebetleri nasıldı ve bu bağlantılar her iki ülkedeki Yahudi toplumunu nasıl etkiledi
Öncelikle soruya bir itiraz Almanya Musevilerin yoğun olarak yaşadığı bir ülke değildi Almanya da Museviler küçük bir azınlıktı 600 bin Yahudi yaşıyordu yani toplam nüfusun yalnızca yüzde 0 7 sini oluşturuyorlardı Türkiye Almanya bağları de dönemsel olarak değişmekteydi 1925 yılına kadar 1 Dünya Savaşı’nda müttefik oldukları için milletlerarası antlaşmalara nazaran ilgi kurmaları yasaktı Yani alakalar yine 1925 1926 da başladı ki ağır olduğu da söylenmez 1920 li 30 lu yıllarda Türkiye Almanya İngiltere Fransa üzere ülkeler Sovyetler’le münasebetlerini sürdürüyordu ve tek bir ülkeye bağlı olmamaya da dikkat ediyorlardı 30 lu yıllarda Almanya Türkiye için öncelikle ekonomik açıdan en kıymetli ülke pozisyonuna geldi İngiltere Türkiye yi bu bağımlılıktan kurtarmak için farklı iktisadi usuller geliştirmeye çalıştı lakin pek başarılı olamadı Değişik bir detay Naziler iktidara geldikten ve Almanya nın her alanını hegemonya altına aldıktan sonra dahi Türkiye nin yurt dışına en çok öğrenci gönderdiği ülke Almanya olmuştur Bu husus üzerinde çalışılmamıştır Herkes Türkiye ye gelen Alman bilim insanlarını çalışıyor ancak Nazi Almanya sında eğitim almış olan Türk bilim insanlarının bu eğitimin kendi görüş ve çalışmalarında nasıl tesirleri olduğunu bilmiyoruz
İlgilere dönersek Türkiye nin Almanya ile ittifak içinde olduğu söyleniyor ki bu da yarı yanlış zira 1939 yılında Türkiye evvel Fransa ve İngiltere ile bir mutabakat yaptı Almanya bütün Balkanları işgal ettikten sonra hem tehdit altında hem periyodun Alman Büyükelçisi olan Franz Von Papen in entrikası üzerine Haziran 1941 de Türkiye Almanya ile bir dostluk muahedesi yaptı Yani Türkiye’nin hem Batılı müttefiklerle hem Almanya ile bir antlaşması vardı münasebetiyle tarafsız kalıyordu
Bu bağların her iki ülkedeki Yahudi toplumunu fazla etkilemediğini düşünüyorum Nazi Almanya sı kendi antisemitist siyasetini sürdürüyordu Musevileri toplumun her alanından dışlamaya çalışıyordu Almanların 1941 de Sovyetler’e saldırmasıyla Musevilere yönelik Jenosit siyaseti başladı Sovyetler’e girerken oradaki Musevileri de topyekûn katletti sonrasında da deportasyon ve imha kampları kurmaya başladı Bu antisemitist imha siyasetiyle olağan ki Türkiye nin alakası yoktu
Türkiye deki antisemitist akım Almanya dan muhakkak ölçüde takviye aldı Örneğin Cevat Rıfat Atilhan ın Almanya dan çok para aldığı söylenir fakat bu çok abartılıyor Hatice Bayraktar ın yaptığı titiz araştırma bunun yanlış olduğunu gösteriyor Atilhan Almanya ya yalnızca bir sefer gitmişti Nazi başkanlarıyla değil liderler onu karşılamadı kimi şahıslarla buluştu ve Almanya nın en antisemitist gazetesi Der Stürmer den baskı için birtakım kalıp yani karikatür klişeleri aldı Alman elçiliği Türkiye ile alakalarını bozmamak için dikkat ediyordu Cevat Rıfat Atilhan üzere birini açıkça desteklemekten uzak kaldılar Fakat Türkiye deki antisemitist şahıslar ve gazetelerin ruhen Almanya dan ilham aldıkları doğrudur Almanya da yahut ABD de basılan antisemitist kitaplar o devirde Türkçeye çevrildi ve hayli çoğaldı
Türkiye de 1934 İskân Kanunu ve Trakya olayları ile Almanya da 1935 Nürnberg Irk Yasaları ortasında etnik temizlik anlayışı bakımından bir paralellik kurmak mümkün müdür
Hayır bence bu türlü çok yakın bir paralellik kurmak yanlış olur 1934 te Türkiye de çıkarılan İskân Kanunu aslında çok evvelden yani Osmanlı nın son periyodunda başlamış olan ırkçı milliyetçi siyasetin devamıdır 1934 yasası eski halinin ıslahıdır Hasebiyle Türkiye nin bu türlü bir yasa için Nazi Almanya sından bir ilhama muhtaçlığı yoktu Natürel ki çok geniş bir manada diyebiliriz ki emsal bir milliyetçi ırkçı siyaset Birinci Dünya Savaşı sonrası devirde yalnızca Türkiye ve Almanya da değil birçok Avrupa ülkesinde de Polonya İtalya Macaristan Romanya vs mevcuttu Lakin bilhassa İskân Kanunu ve Nürnberg Maddeleri ortasında bir paralellik yoktur Almanya nın antisemitist maddeleri Musevileri toplumun her alanından radikal bir biçimde dışlamayı ve yok etmeyi hedefliyordu hatta jenerasyonlar evvel ihtida etmiş ve Yahudiliğinden büsbütün kopmuş insanları bile bu uygulamalara dahil ettiler Buna rağmen İskan Kanunu’nun gayesi toplumu Türkleştirmek ti Bir Kürt aileyi ya da bir Kürt köyünü topraklarından hatta aile fertlerini birbirinden koparmak amaçlanıyordu ki böylelikle lisanını kültürünü ve Kürtlüğünü unutsun Türk olsun Bu da doğal ki yabanî ancak farklıdır
Almanya da Nazi faşizminin Musevileri düşman olarak görmesi ve bir soykırıma tabi tutmasının nedenleri neydi ve Holokost Soykırım ne vakit ve nasıl başladı Bu soykırımın Musevilere ve insanlığa bıraktığı enkaz nedir Holokost kavramını açarak başlamanızı rica ediyorum
Holokost eski Yunanca bir sözdür ve aslında ateşte yakılan kurban manasına gelir Tarihte bazen katliamların kurbanları için de kullanılıyordu Fransız yahut Almanlar tarafından yazılan birtakım kitaplarda Holokost kavramı Ermeni Soykırımı için kullanılıyordu lakin genel manada çok yaygın değildi 2 Dünya Savaşı ndan sonraki devirde hatta sonraki on yıllarda Yahudi Soykırımı için Holokost pek kullanılmıyordu Yahudi Katliamı Yahudi Kıyımı ya da Soykırım denilmekte idi Holokost kavramının o kadar tanınan ve yaygın olması aslında bir Amerikan dizisiyle başlıyor 1978 yılında ABD de yapılan Holokost isimli bir televizyon dizisi 1979 da Almanya da en tanınan yayın saatinde yayınlandı Dizi farazi bir Alman Musevisi Weiss ailesinin yazgısını anlatarak Yahudi Soykırımı’nın yani bugünkü tabirle Holokost un boyutlarını çok geniş Alman kitlelerine gösterdi Almanya toplumu için bir dönüm noktasıydı Savaştan sonraki birinci otuz yılda Almanlar’ın çoğunluğu Holokost la yüzleşmemeye direndi Almanlar kendilerini savaşı kaybettikleri için mağdur olarak algılıyorlardı O dizinin tesiriyle ve eş vakitte öbür gelişmelerden dolayı Almanya da nihayet Almanların ne yaptıkları soykırımın boyutu ve cürmü kavranmaya başladı Esasen sonraki yıllarda bilhassa 80 lerde Holokost Araştırması Holokost Anması üzere kavramlar yaygınlaştı milletlerarası seviyede kabul edildi Şahsen bu kavramı çok uygun buluyorum zira yaygın manasıyla yaradana verilen bir kurban değiller katledilen Museviler Mesela İsrail de yahut Fransa da İbranice felaket manasına gelen Şoah kavramı kullanılıyor Bugün milletlerarası seviyede Şoah ve Holokost eş manalı kullanılıyor
Asıl sorunuza yani Holokost nedir boyutları kökleri gelişmesi nasıldır’a gelirsek bu soruya bu türlü bir söyleşide karşılık vermek çok güç zira çok kapsamlı bir soru İnsanlık tarihinde görülmemiş bir soykırımdır Bir halkı sadece bir ülkede değil bütün dünyada yok etmeyi amaçlayan bir efordur ki bu gayretin bir istikameti de insanları öldürmek için fabrikalar kurulmasıdır Tarihçiler ve siyaset bilimcileri on binlerce kitap yazdı nedenleri gelişmesi dönüm noktaları hala tartışılıyor Burada yalnızca üç noktaya dikkat çekebilirim Birincisi Nazilerin Yahudi Soykırımı işlemesinin nedenleri kökleri ne sorusuna dair Naziler gökten düşmedi Onları harekete geçiren ideoloji Antisemitizmdir ve o da çok eskiye dayanıyor Hıristiyan Avrupa da Ortaçağda Yeniçağda daima vardı ve 19 yüzyılın sonları 20 yüzyılın başlarında eski dini motiflerden beslenen Yahudi düşmanlığı çağdaş ırkçı biyolojik bir Antisemitizme dönüştü Çağdaş Antisemitizm Musevileri yalnızca dışlayan hor gören bir düşmanlık değildi onun ötesinde bütün dünyayı modernite ve kapitalizmin bütün problemlerini onunla izah eden bir ideoloji olup vardığı yer Yahudiler kapitalizmden komünizmden kentleşme çağdaşlaşmayla birlikte getirilen aksiliklerden sorumludur 19 yüzyılın sonlarında yalnızca Almanya da değil Fransa da ve öteki ülkelerde Antisemitist partiler oluştu ve meşruiyet kazandılar Ayrıyeten Birinci Dünya Savaşı nda mağlup olan Almanya da savaş sonrasında anti cumhuriyetçi anti demokratik ve çok geniş antisemitist çok sağ faşizan bir hareket gelişti 1933 te Naziler iktidara geldiğinde geniş sağ faşizan örgüt ve kitlelerin takviyesi vardı Farklı bir parantez Birinci Dünya Savaşı sonrasındaki yıllarda sağ faşizan kümeler ve Nazi partisi Kemalist hareketi olumlu bir örnek olarak görmüştür Almanya Versay Antlaşması sonucunda toprak kaybedip ağır tazminat parasını öderken Türkiye Sevr Antlaşması nı yırtıp atmış savaş açmış diyerek Türkiye deki milliyetçi hareketi kendilerine örnek olarak gördüler
Mevzuya dönersek Holokost un gelişmesi Naziler’in Musevileri yok etme kararının nedenleri üzere bahisleri tarihçiler hala tartışıyor Kimileri Naziler’in başından beri Museviler’i yok etmeyi planladığını savunuyor Diğerleri Naziler’in Yahudi siyasetinin gitgide radikalleştiğini ve soykırımın aldığı boyutların lakin savaşın koşularında mümkün olduğunu vurguluyor Holokost Naziler iktidara geldikten sonra adım adım gelişti Evvel Museviler’in haklarını ellerinden aldılar kamu vazifelerinden kültür alanından tıp ve birçok meslekten uzaklaştırdılar Sonra mal ve mülklerine el koydular 1939 da Polonya yı işgal ettikten sonra oradaki Musevileri gettolarda topladılar Almanya da yaşayan Musevileri meskenlerinden atarak evvel Judenhaus Yahudi evi dedikleri toplu konutlara sonra Polonya daki gettolara sürdüler Savaş başladıktan yani Almanya Polonya yı işgal ettikten sonra soykırım başladı ve Sovyetlere saldırmasıyla 1941 de asıl dehşetli boyutunu aldı Bunu mümkün kılan kimi ögeleri da belirtmeliyim Birincisi Almanlar Polonya ya saldırmadan birkaç hafta evvel Almanya içerisinde bir ötenazi programına başlamışlardı Bedensel ve zihinsel engellileri öldürmüşlerdi ki bu Holokost a gerçek birinci adımdı Kurbanlar Yahudi değildi lakin günahsız insanları öldürmek Nazi devletinin bir siyaseti olmuştu Ayrıyeten Almanya da Slav halklara karşı fecî bir ırkçılık gelişmişti Yalnızca Nazilerden değil kendilerine Nazi demeyen çok sayıda ırkçı Alman bilim insanı ırkçı bir ideoloji savunuyordu Doğu daki alan bizim hayat alanımızdır Slav halklar Polonyalı Rus ya da Yugoslav olsun alt ırklardır Bu toprakları işgal etmek Almanlaştırmak ve Slav halkları oradan sürmek ya da öldürmek bizim hakkımızdır diyorlardı
Bu ideoloji Polonya ve sonrasında Sovyetler e Yugoslavya ya karşı yürütülen savaşın prosedürlerini çok etkiledi Toplu katliamlar işledi Almanlar Doğuda yani Slav halklara karşı uygulanan işgal usulleri Batı Avrupa ülkelerini işgal siyasetinden çok farklıydı Mesela Polonya nın Yahudi olmayan Hıristiyan bilim insanlarını ve seçkinini de yok etmeyi hedefliyorlardı Almanlar
Hasebiyle Holokost u başka ırkçı imha siyasetlerinin çerçevesinde görmek gerekiyor Ayrıyeten Holokost birçok bölgede farklı yürütüldü Mesela Orta ve Batı Avrupa Musevileri 1942 den itibaren Polonya da kurulan mevt fabrikalarına Auschwitz Sobiboretc tehcir edilip orada öldürüldü Litvanya Letonya bugünkü Ukrayna ya da Romanya üzere Doğu Avrupa ülkelerinde Musevilerin birden fazla yaşadıkları yerde Alman Einsatzgruppen yani SS birlikleri tarafından bazen de mahallî halk yahut faşist kümelerin dayanağı ile vurularak öldürüldü Holokost u öteki soykırım yahut katliamlardan farklı kılan en değerli nokta Almanların işgal edilen Polonya topraklarında mevt fabrikaları kurmalarıdır Yani gaz odalarına sahip olan sistematik bir halde insanları öldürmeyi amaçlayan ve ölüm fabrikaları olarak çalışan kamplar oluşturuldu
Bir öteki kıymetli nokta Alman bürokrasisinin her kolunun ve devletin her kurumunun soykırımın lojistiğine yardım etmesidir Böylelikle Almanya devleti ve toplumuyla bir soykırım ülkesine dönüştü Alman savaş mantığına muhalif olarak asker nakliyatı için öncelikli olması gereken tren vagonları savaşı kaybetme kıymetine Musevileri taşımak ve yok etmek için kullanıldı Soykırım Almanlar tarafından işgal edilmiş günümüzde 35 farklı Avrupalı ülke hudutları içinde sistematik bir halde işlendi Yalnızca Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde savaştan evvel yaklaşık yedi milyondan fazla Yahudi yaşıyordu ve beş milyona yakın Yahudi burada öldürüldü bunlardan 3 milyonu yalnızca Polonya daydı Wannsee Konferansı protokolünün gösterdiği üzere Naziler tarafsız ülkelerin Musevilerini de yok etmeyi amaçladılar