Ewen Callaway
Günümüzden yaklaşık 12 bin yıl evvel, Ortadoğu’da yaşayan göçebe avcı-toplayıcı topluluklar insanlık tarihinin en değerli dönüşümlerden birini gerçekleştirerek bulundukları yerde kalmaya ve ziraî üretim yapmaya başladı.
Şu ana dek yayınlanan en büyük eski insan genomu derlemelerinden biri de dahil olmak üzere, daha eski iki DNA araştırması, bölgeye yerleşen avcı-toplayıcıların kimliği üzerine odaklanmıştı.
ZİRAÎ ÜRETİM ORTA DOĞU’DA BAŞLADI
Arkeolojik ve genetik ispatlar, insanların birinci olarak Orta Doğu’da ziraî üretime başladıklarını gösteriyor. Sonraki periyotta dünyanın öbür bölgelerinde de bağımsız biçimde gerçekleşen bu geçiş süreci ‘Neolitik Devrim’ ismiyle bilinir ve evcilleştirilen birinci bitki ve hayvan cinsleriyle bağlantılıdır.
Antik genomlar üzerinde gerçekleştirilen daha eski araştırmalar, farklı genetik miraslar barındıran ve coğrafik açıdan birbirinden farklı olan avcı-toplayıcı kümelerini içeren Orta Doğu çiftçilerinin karmaşık kökenlerine işaret etmekteydi.
Avrupa’daki birinci tarım toplulukları çoğunlukla şu anda Türkiye’nin bulunduğu Anadolu yarımadasındaki çiftçilerden oluşuyordu. Almanya’da bulunan Bern Üniversitesi’nde bir nüfus genetikçisi olan Laurent Excoffier, “Peki bu beşerler Anadolu’ya ve Avrupa’ya göç etmeye ve tarımı yaymaya başlamadan evvel ne oldu?” diye soruyor.
Excoffier öncülüğündeki bir araştırma takımı bu sorunun cevabını bulmak için ilkel çiftçilerin Avrupa’ya ulaştığı ana göç yollarından biri olan Tuna Irmağı boyunca, güneybatı Asya ve Avrupa’da yaşayan 15 avcı-toplayıcı ve ilkel çiftçinin genomlarını inceledi. Eldeki kalıntılar, batı Anadolu’da bulunan birinci çiftçi köylerinden kimileri da dahil olmak üzere, pek çok farklı arkeolojik alandan elde edildi.
Araştırmacılar, eski gen haritalama çalışmalarında seçkin biçimde görülen ‘yüksek kapsamlı’, yani ‘yüksek kaliteli’ gen haritaları ortaya çıkardılar. Bu adım, olağanda biraz daha eksik genomlara dayanan daha evvelki DNA araştırmalarının kapsamı dışında kalan nüfusun büyüklüğünde görülen değişimler üzere demografik detaylar konusunda da bilgi toplamalarına imkan sağladı.
KARIŞTIRMA VE EŞLEŞTİRME
Excoffier’in öncülüğündeki takım, tarih öncesi Anadolu çiftçilerinin, Avrupa ve Orta Doğu’dan gelen farklı avcı kümeleri ortasında yinelenen karışımdan ortaya çıktıklarını tespit etti. Bu kümeler birinci kere günümüzden yaklaşık 25 bin yıl evvel, son Buz Devri’nin tepesi yaşanırken bölündüler. Grubun yaptığı modelleme, batılı avcı-toplayıcı kümelerinin iklimin ısındığı periyotta, tekrar toparlanmadan evvel neredeyse bir soy tükenişi yaşadığını ortaya koyuyor.
Excoffier’in grubu, birinci defa Anadolu’da ortaya çıkmalarının akabinde, erken tarım topluluklarının yaklaşık 8 bin yıl evvel harekete geçerek bir atlama taşını andıran biçimde batıya, Avrupa’ya hakikat ilerlediklerini saptadı. Mahallî avcı-toplayıcılarla nadiren karıştılar. Excoffier, “Tarımı daha da batıya taşıyan öge, insanların, yani tarım topluluklarının yayılmasıydı” diyor. Araştırması 12 Mayıs’ta Cell isimli mecmuada yayınlandı.
Takımın ulaştığı bulgular, 5 Mayıs’ta bioRxiv isimli ön-baskı sunucusunda yayınlanan ve tarih öncesini araştıran bir gen haritalama çalışmasının ortaya koyduğu bulgularla da örtüşüyor. Kopenhag Üniversitesi’nde paleogenetikçi olan Eske Willerslev’in öncülüğündeki bir takım, bu periyoda dair en büyük ve en geriye giden genom araştırması dahilinde, 317 avcı-toplayıcı ve ilkel çiftçinin Avrasya’nın dört bir yanından toplanan genomlarını sıraladı.
BALKANLAR’DAN 8 BİN 700 YIL EVVEL GÖÇ
Bu araştırma tıpkı vakitte doğulu ve batılı avcı-toplayıcı kümeleri ortasında yaşanan çok eski bir bölünmeyi de ortaya çıkarıyor ve Anadolu çiftçilerinin yaklaşık 8 bin 700 yıl evvel Balkanlar’dan başlayarak Avrupa’ya hakikat gerçekleşen göçünün izlerini sürüyor. Willerslev, bir mecmuada yayınlanmasından evvel araştırma hakkında yorum yapmaktan kaçınıyor.
Londra’da bulunan Francis Crick Enstitüsü’nde paleogenetikçi olarak misyon yapan Pontus Skoglund, yeni araştırmaların, daha evvel sırf geniş çizgileri belirlenen ve kısmen düşük kapsama sahip az sayıdaki genoma dayanan araştırmalara kıyasla, tarımın doğuşuyla ilgili daha ince detayları ortaya koyduğunu lisana getiriyor. “Bu makalelerin her ikisi de eski DNA’ların bir adım sonra olması gereken yeri gösteriyor.”
Çeviren: Tarkan Tufan
Kaynak: Nature