“Deprem olunca Tokyo’daki arkadaşlarımı aradım, ‘evine gir, hiçbir şey olmaz merak etme’ dediler.
“Sallantıyla meskenden dışarı fırladık. Dışarı çıkan yalnızca yabancılardı. Japonlar evlerindeydi.”
Bu kelamlar, yıllar evvel İstanbul’dan Japonya’nın Tokyo kentine taşınan Diğdem Ay ve Fatma Türe’ye ilişkin. Türkiye’de 1999 Marmara Depremi’ni yaşamış Tipe ve Ay, faal fay sınırları üzerinde yer alan ve yılda ortalama 1500 zelzelenin gerçekleştiği Japonya’da, zelzelenin nasıl gündelik hayatın bir modülü olduğunu anlatıyor.
6 Şubat’ta yaşanan sarsıntılarda 50 binden fazla insanın hayatını kaybettiği, binlerce binanın ya yıkıldığı ya da ağır hasar aldığı Türkiye’de, ‘depremlere ne kadar hazır olduğumuz’ hala bir soru işareti. Türkiye üzere bir sarsıntı ülkesinden Japonya üzere bir öteki zelzele ülkesine yerleşen Ay ve Türe’nin tecrübeleri bize çok şey anlatıyor.
‘TOKYO’DA SİSTEM HAKİM’
Tasarımcı olan Diğdem Ay, 2018 yılında Japonya’ya turist olarak gitmiş. Bu seyahat sonrası taşınma kararı alıp 2019’da Tokyo’ya yerleşmiş ve lisan kursuna başlamış. Bir yandan lisan kursuna giderken bir yandan da iş bakmış. Ay’ın Japonya’ya yerleşme kararında İstanbul’da yaşadığı hayatın tesiri olmuş. İstanbul’da Feneryolu’nda oturduğunu ve Hadımköy’deki bir dokumacılık firmasında dizayncı olarak çalıştığını lisana getiren Ay, her gün en az 5 saatini yolda harcamaktan yorulmuş.
Tokyo, 37 milyonluk nüfusu ile dünyanın en kalabalık kentlerinden biri. İstanbul da yaklaşık 20 milyonluk bir nüfusa sahip. Ay’a her iki kentin nüfusunun da ağır olduğunu hatırlatarak Tokyo’nun ‘neden cazip geldiğini’ soruyoruz. Ay, Tokyo’nun kalabalık olmasına karşın kaostan uzak, nizamın hakim olduğu bir yapıya sahip olduğunu söylüyor. Bu sistemin kendini, zelzele pratiğinde de gösterdiğinden bahsediyor.
Ay, 1999 Marmara Depremi’ne Çamlıca’daki meskenlerinde ailesi ile birlikte yakalanmış. Meskenlerinin hasar gördüğünü belirten Ay, “Kendimizi dışarı atmak istedik lakin kapılar açılmadı. Meskenimiz hasar almıştı. Daha sonra dışarı çıkmayı başardık. Bir hafta parka yattık. Ben bunun travmasını uzun müddet üzerimden atamadım. Annem ise hala bununla yaşıyor. Japonya’ya yerleştikten sonra zelzeleyle ilgili tasalarımı yenmeyi kısmen başardım” diyor.
‘7.4 ŞİDDETİNDEKİ SARSINTIDA YALNIZCA MASANIN ÜSTÜNDEKİ RUJUM YERE DÜŞTÜ’
Japonya’ya gittikten sonra Ay’ın yaşadığı birinci zelzele 7.3 büyüklüğünde olmuş. Kendini çabucak dışarı attığını lisana getiren Ay, sokakta kimse olmadığını görünce yaşadığı şaşkınlığı şu sözlerle ifade ediyor: “Tokyo’daki birkaç arkadaşımı aradım, ‘evine gir, hiçbir şey olmaz merak etme’ dediler. Tekrar sarsıntı olunca ben de alışmaya başladım. Burada sarsıntı olduğunda insanların tutumu, ‘deprem oluyor, neyse ben dizimi izlemeye devam edeyim’ üzere oluyor. Bunun sebebi de 2011 yılında gerçekleşen 9.1 şiddetindeki zelzele. Sarsıntının merkez üssünde kimi hasarlar meydana gelmiş lakin iki saat uzaklıkta bulunan Tokyo’da neredeyse hiç hasar oluşmamış.”
Ay’ın kelamını ettiği sarsıntı, yalnızca Japonya’da değil, dünyada son yıllarda yaşanmış en büyük sarsıntılardan biri. 11 Mart 2011 yılında gerçekleşen zelzele ve sonrasında oluşan tsunami sonucu bölge genelinde 15 bin 900 kişi hayatını kaybetmiş, 2 bin 500’den fazla kişi kaybolmuştu. Ayrıyeten Fukuşima Dai-içi Nükleer Santrali’ndeki reaktörde yol açtığı nükleer erime nedeniyle santrali çevreleyen yerleşim bölgeleri tahliye edilmişti.
Ay, bu zelzele sonrası ülkedeki mevcut zelzele tedbirlerinin daha da katılaştığını belirtiyor: “Kendi yaşadığım mahalleden bir örnek vereyim. Üç katlı bir apartmanın inşaatı başladı. O kadar derin temel kazıyorlar ve o kadar dikkatli davranıyorlar ki inşaat konusunda, o küçük üç katlı apartmanın üretimi iki sene sürdü. İnşaatın tüm basamaklarını gördüm. Konutu, büsbütün çelik konstrüksiyon üzerine yaptılar. Türkiye’de sarsıntıya yakalandığımda binalar, zangır zangır titriyor lakin burada binalar yavaşça sağa ve sola sallanıyor. Mesela, bir apartmanın ikinci katında yaşarken 7.4 büyüklüğünde bir zelzeleye yakalandım, yalnızca masanın üstündeki rujum düştü.”
‘EVLER DIŞARIDAN DAHA GÜVENLİ’
Peki Japonya’da zelzele gerçeği gündelik hayatta nasıl kendini gösteriyor? Ay, tren istasyonları, toplu taşıma çizgileri üzere yerlerde sarsıntıyla ilgili bilgilendirici kitapçıkların yer aldığını söylüyor ve Tokyo’ya birinci gidip adres için kayıt yaptırmak istediğinde yetkililer tarafından sarsıntıyla ilgili bilgilendirildiğini anlatıyor:
“Belediyeye gittim, belediye vazifelisi taşındığım bölge ile ilgili bilgilerin yer aldığı yaklaşık 200 sayfalık bir kitapçık verdi. Yabancılar için kitapçığın İngilizce versiyonu da var. Kitapçığın içinde bulunduğunuz kentte nasıl yaşayabileceğinize dair bütün bilgiler yer alıyor. Buna, ‘depremde nasıl davranmanız’ gerektiğine dair bilgiler de dahil… Bir de taşınabilir uygulama var sarsıntıyla ilgili, onu indirmeniz gerekiyor. Burada bir de birkaç saniye öncesinde haber veren erken ihtar sistemi var. Sarsıntılardan çok kısa mühlet evvel telefonunuzun alarmı ötüyor. Hatta bir defasında gece çalmıştı, çok korktum alarmdan, sonra alarmı kapatıp uyumaya devam ettim. Bu nedenle beşerler burada zelzeleden değil, zelzele sonrası oluşacak tsunami, su baskını olaylarından daha çok korkuyor. Sarsıntı ve tsunami olduğunda ne yapmanız gerektiği de gerek kitapçıkta gerek taşınabilir uygulamada yer alıyor. Her kentte, her mahallede toplanma alanları var. Size en yakın toplanma alanını uygulamadan görebiliyorsunuz.”
Ay, ayrıyeten kelamlarına şunu ekliyor: “Bunların yanı sıra buradaki herkesin bildiği tek bir şey var: Meskenler, dışarıdan daha inançlı.”
Geçen ekim ayında ailesini ziyaret etmek için İstanbul’a geldiğini söyleyen Ay, 15 günlük ziyareti boyunca zelzele olacağı korkusu yaşadığını aktarıyor. Tokyo’daki meskenine döndüğünde sarsıntı korkusu olmadan uyuyabildiğini belirten Ay, “Deprem olursa, Tokyo’da başıma bir şey gelmeyeceğini düşünerek rahatlıkla uyudum. Burada sarsıntıyla ilgili hissedilen duygu ‘güven’ duygusu. İnsanların sisteme inançları var” diyor.
‘YERLEŞTİĞİMİZ BİRİNCİ GÜNÜN AKŞAMI ZELZELE OLDU’
Akademisyen Fatma Çeşide, 2018 yılının eylül ayında Tokyo’ya taşınmış. Tokyo Yabancı Araştırmalar Üniversitesi’nden (TUFS) aldığı davetle Tokyo’ya giden Çeşide, 5 yıldır Japonya’da yaşıyor ve bunun en az 5 yıl daha devam etmesini istiyor. Ay üzere Cinse de yıllar evvel Japonya’ya turist olarak gidip çok sevdiğini anlatıyor. Üniversiteden teklif alınca da çok düşünmeden eşi ile birlikte buraya yerleşiyor.
Türe, Japonya’nın sarsıntı konusunda aldığı tedbirlerin gündelik hayatın bir modülü olduğunu, bu nedenle sarsıntı gerçeğinin korkulan bir şey olmadığını belirtiyor. Tokyo’ya taşındığı günün gecesi sarsıntı olduğunu anlatan Tipe, birinci etapta panik yaşadığını söylüyor: “Telefonun alarmı çaldı. Çok korktuk. Gerçi üniversitenin kısım lideri, daha birinci görüştüğümüzde bize zelzeleyle ilgili bilgi vermişti. O nedenle alarm sistemini biliyordum. En azından size hayat üçgeni sağlamak ve kendinizi korumak için az da olsa vakit tanıyor.”
Daha sonra yıllar içinde Çeşide, pek çok defa zelzelesi yaşamış. Üniversitenin lojmanında kaldığını belirten Cinse “Deprem olunca konuttan dışarı fırladık. Dışarı çıkan yalnızca yabancılardı. Japonlar evlerindeydi. Hatta hiç tanımadığımız Japon komşularımız gelip bizi sakinleştirmeye çalıştı” diye anlatıyor.
Bir öteki sarsıntısı de okulda ders sırasında yaşamış. Öğrencilerin soğukkanlılığını şu sözlerle tabir ediyor: “Daha küçük yaşlardan itibaren sarsıntı eğitimi alıyorlar. Okullarda yılda birkaç sefer sarsıntı tatbikatı oluyor. O nedenle sarsıntı anında panik yaşamıyorlar. Ders anlattığım sırada sarsıntı olunca çok korktum lakin çocuklar çok sakindi. Mesela bir öğrenci, zelzele anında kapıya yakın olan bir öbür öğrenciye başıyla kapıyı açmasını işaret etti. Zira zelzele nedeniyle kapılarda sıkışma olabiliyormuş ve bu nedenle yaptıkları birinci şey kapıları açmak. Lakin bunu o kadar sakin yaptılar ki…”
‘HER YERDE ZELZELE ÇANTASI VAR’
Japonya’da zelzeleye yönelik pek çok önlem olduğunu belirten Cinse, bunların neler olduğunu şu formda aktarıyor: “Her yerde zelzele çantaları var. Hatta kiralamak istediğiniz meskenin içinde de hazır bir biçimde bulunabiliyor. Mesela üniversitenin her katında duvarlara monte formda el fenerleri bulunuyor. Bunları duvardan ayırdığınız andan itibaren yanmaya başlıyor elektrik kesintisine karşı.
Özel sarsıntı gereçleri var, yiyecek, hijyen materyali üzere. Okullardaki zelzele çantalarının içindeki yiyecekler belirli aralıklarla değiştiriliyor. Mesken imalinde kullanılan materyaller de hafif gereçler. Konutlardaki eşyalar duvara monteli. Mesela ben bunun değerini yaşadığım bir zelzelede gördüm. Türkiye’den baharat almıştım ve baharatları koyduğum rafı duvara monte etmedim. Zelzelede yalnızca o raf aşağıya indi.
Japonya deyince herkesin aklına çok katlı binalar geliyor lakin ülke genelinde tek ya da iki katlı konutlar de epey yaygın. Bunlar 10 yılda bir sarsıntı için yenilenmek ya da güçlendirilmek zorunda. Konut sahipleri bunun için banka kredisi kullanabiliyor.
Örneğin, sarsıntı sonrası konutların tahliyesi gerekirse nereye gideceğiniz evvelce muhakkak. Mahallede gitmemiz gereken okulun haritası bize verildi. Bu haritaya bakarak zelzele sonrası toplanma alanımıza ulaşabiliriz.”
‘JAPONYA’DA DEĞİL TÜRKİYE’DE KORKUYORUM’
Türe, yıllar içinde alışkanlık kazanmış ve sarsıntı olsa da gündelik hayatına devam etmeye başlamış. Tipe de bu noktada Diğdem Ay üzere ‘güven’ hissine vurgu yapıyor. Türkiye’de ise bu duyguya sahip olmadığını belirterek ülkeye ziyarete geldiğinde zelzeleye yakalanmaktan korktuğunu lisana getiriyor: “Okul tatili periyodunda 1,5 aylığına Türkiye’ye geldim. İstanbul’a, Ankara’ya ve Ege bölgesindeki kentlere gittim. Türkiye’de sarsıntı nedeniyle bir huzursuzluğum var. En ufak bir ses duyduğumda, başım döndüğünde huzursuz oluyorum.”
Japonya’da zelzeleye yönelik pek çok şey yapıldığını hatta ‘daha ne yapılabilir’ diye konuşulduğunu söyleyen Çeşide, “Biz Türkiye’de hala ‘neler yapabiliriz’ diye tartışıyoruz. Japonya’da bu husus çoktan geçilmiş. Neler yapılacağını sizin isminize düşünenler var, bunu da uyguluyorlar. Bununla ilgili örnek vereyim; geçtiğimiz aylarda kapım polis tarafından çalındı. Zelzele için adreste oturanları denetim ettiklerini söylediler ve 6 ay içinde yatılı konuk bekleyip beklemediğimi sordular. Her yıl yapıyorlar bunu” diyor.
6 Şubat sarsıntılarında Tokyo’da olduğunu belirten Cinse, zelzelenin haberini birinci aldığında kısa vadeli şok yaşadığını anlatıyor. Türkiye’deki yakınlarına ulaşmaya çalışan Çeşide, Maraş merkezli zelzelelerde ailesinden kayıplar yaşadığını söylüyor. Cinse hislerini “O sırada Tokyo’da bir zelzele olsa çok da kıymetli olmazdı benim için. Aklım büsbütün Türkiye’deydi” halinde tabir ediyor.
