Yağız Alp Tangün
Kent Hastaneleri, bir sıkıntılar yumağının içine insanı sıhhatiyle birlikte çekmesinden dolayı her ne kadar okunması keyifli bir bahis olmasa da Özgür Erbaş’ın çalışması neyi, nasıl yaptığını anlatarak ilham veren kılavuz araştırmalardan biri. Dipnot Yayınları tarafından basılan kitabın alt başlığı ise “Altı Kaval Üstü Şişhane”, bu tabir muhtemelen Kent Hastaneleri ilgili en açıklayıcı söz olabilir. Tam da bu tabirden yola çıkarak, kitabın kılavuz tarafını güçlendiren anlatımın iki güzergâhı bulunduğu söylenebilir. İki güzergâh, hem sıhhat sistemindeki hem de yerdeki çelişkileri kat etmeyi kolaylaştırıyor.
Birinci güzergâh, ağır bir araştırmacılık faaliyetinin cömert bir anlatısı. Bu anlatının tarihi bağlamı, kapitalist dünya sisteminde Türkiye’nin pozisyonunu gözeten ve piyasa bazlı sıhhat ıslahatlarının akışını bu izlekte okuyan bir ara sunuyor. Erbaş’ın incelemesine tarihyazımı niteliği kazandıran bu uzaklığın gücü, ıslahat sürecini mümkün kılan türel düzenlemelerin devlet-sermaye alakalarıyla birlikte okunması sayesinde artıyor. Ve sanırım bu sebepten dolayı, Kent Hastaneleri’nin ortaya çıkış serüveni bir bakıma kısa Türkiye tarihi izlencesi haline geliyor. Ancak kitabın salt kamu hizmetlerinin özelleştirilmesi anlatısı olmadığını, titiz bir işçilikle hafıza tazeleyen arşivci istikametinin ağır bastığını da vurgulamak gerekir.
İkinci güzergâh ise, birincisiyle tıpkı tarihi bağlamda bulunan ancak bu sefer bir çatışma ilgisinin aktörleri ve onların toplumsal gayrete sunduğu katkıların transferiyle şekilleniyor. Bu bakımdan kitapta, Türk Tabipleri Birliği’nin (TTB) Kent Hastaneleri ile ilgili yürüttüğü hukuk uğraşının bir kaydı mevcut. Bu kaydın tutulmuş olması her şeyden evvel sıhhat hakkının temel bir hak olduğunu savunan, kamu etiğini gözeten bir meslek örgütü olduğunun unutulmaması ve yapabileceklerinin hiç de yabana atılmaması gerektiğinin anlaşılması için ehemmiyet arz ediyor. Erbaş’ın, bahse dair Bağlantı Yayınları’ndan çıkan Türkiye’de Sıhhatte Kamu-Özel Paydaşlığı Kent Hastaneleri başlıklı derleme eser ile TTB’nin Kent Hastaneleri İzleme Grubu’nun faaliyetlerine sunduğu katkılar yanında, elbet, bu çalışması da gayretin kıymetli bileşenlerinden biri olmuş.
HAFIZALARA SU VERMEK
12 Eylül 1980 darbesiyle hayata geçirilen ıslahatlar, pek çok alanda olduğu üzere sıhhat hizmetlerinin üretilmesini de piyasa gereklerine nazaran düzenlemiştir. O yüzden Kent Hastaneleri’nin ortaya çıkışı belirli bir sürecin sonuçları çerçevesinde değerlendirilmelidir. AKP tarafından 2003 yılında başlatılan Sıhhatte Dönüşüm Programı kapsamında Kent Hastaneleri yapılsa da şimdi AKP’nin olmadığı periyotta bu hastane modelinin önünü açan değerli bir düzenlemeye dikkat çekiyor, Erbaş. Kent Hastaneleri’nin işletme modeli olan kamu-özel iştirakinin, yani devlet ve sermaye işbirliğinin, önünü açan 1999 yılındaki Anayasa değişikliğinden güç aldığı ısrarla hatırlatılmış. Değişiklik ile kamu hizmetlerinin özelleştirilmesi, özelleştirme ile sermayedarlara tanınan imtiyazların milletlerarası tahkim mahkemeleri tarafından hukuksal garanti altına alınması âdeta devletin dönüşümünün tarafını göstermiş. Kitaptaki bu hatırlatma, periyodun siyasi partilerinin (Doğru Yol Partisi, Demokratik Sol Parti, Milliyetçi Hareket Partisi, Anavatan Partisi, Fazilet Partisi) bugünün sosyo-ekonomik şartlarının belirlenmesinde ne kadar kelam sahibi olduklarını meclis tutanakları eşliğinde sunuyor.
Değişiklikte geçen özelleştirme kavramının mimarları, devrin DSP-MHP-ANAP bileşenlerinden müteşekkil koalisyon hükümetinin önderleri: Bülent Ecevit, Devlet Bahçeli, Mesut Yılmaz. Milletvekillerinden büyük dayanak alan bu değişikliğe karşı çıkan bir isim olan Kamer Genç’in gayretinden ayrıyeten bahsedilmiş. Anayasa değişikliğine dair meclis görüşmelerinde Kamer Genç tarafından lisana getirilen tenkit, bugün sıhhat sisteminde yaşanan adaletsizliğin de erken bir tabiri olmuş:
“Sermaye, her yerde kelam sahibi olmak isteyince, karşısında da güç tanımıyor. Bizim buradan söylemek istediğimiz, bunlar, gelecekte devletin başına kurulan kıymetli tuzaklardır. Bu tuzaklara yer vermememiz lazım. Türkiye’de sermayenin gücünün karşısında durulamıyor, bunu herkes biliyor. Türkiye’de maalesef, sermaye, holdingler istedikleri vakit muhakkak dayatmalarla, makul kanunları da çıkarıyorlar, o kanunlara bağlı tasarrufları da yapıyorlar.”
SIHHAT ALACAĞIMIZ VAR
Sıhhat hizmetlerinin özelleştirilmesi elbette Kent Hastaneleri’nin çok daha öncesinden başlıyor. Fakat Kent Hastaneleri, kamusal sıhhat hizmetlerinin sunulmasında birinci kere devlet ve sermayenin ortak teşebbüs örneği. Türkiye’de daha evvel yol, tünel, köprü üzere ulaşım projelerinde ya da çeşitli güç altyapı yatırımlarında piyasacı işletme modellerinin kullanıldığı biliniyor lakin sıhhat hizmetlerinde bu uygulama bir birinci. Bu uygulamayı besleyen iştirak bağlantıları olduğu kadar çatışmalar da… Erbaş’ın “altı kaval üstü şişhane” diye tanım ettiği, hem sıhhat sistemine hem hastaneye dair çelişkilere ebelik yapan da bu uygulamadan öteki bir şey değil aslında. “Kamumuza Kıydılar” kısmında Kent Hastaneleri’nin Elazığ, Isparta, Mersin, Ankara ve Adana’daki örnekleri üzerinden çelişkilerin işleyişin bir modülü haline getirildiği anlatılmış.
Ucuz materyal, yerine getirilmeyen taahhütler, makûs plan, erişim zorlukları üzere pek çok sorun çelişkilerin yalnızca bir boyutu. Hastaneye dair alışık olmadığımız öteki çelişkilere de yer verilmiş kitapta: hastanede dolaşan ginger ve golf otomobillerine hekimler binemiyor, sıhhat çalışanlarına yönelik şiddete karşı basın açıklaması yapmak isteyenler “burası özel mülk” denilerek engelleniyor, araştırma hastanesi ilan edilmesine karşın akademik takım ve kütüphane bulunmuyor,acil servisin standartları aşan büyüklüğü hasta kayıplarına mahal verecek ölçüde, sıhhat çalışanları kıyafetlerine çip takılıp takip ediliyor… Buranın bir hastane olduğunu unutturan fakat bir biçimde tekrar hatırlatan bir şeyler var üzere görünüyor. Muharririn yer verdiği ölçüde TTB tarafından sürdürülen hukuk uğraşına, hastaneler hakkında oluşturulan raporlara ve araştırmacı gazeteciliğin aktardıklarına bakılırsa burada avm-otel-fabrika ortasında salınıp duran bir şantiyeden bahsediliyor. Bu çelişkiler yumağı kitabın “Avnusallah’ın Hastaneleri” kısmında geçen Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın 1930 tarihli Utanmaz Adam romanındaki ‘şifahane’ dolandırıcılığı etrafında çözülmüş. Muhasebecilik oyunlarıyla faturaların hizmete nazaran nasıl şişirildiği, uygulanan işletme masraflarının kalem kalem nasıl düzenlendiği somut örnekleri ve raporlara dayandırılarak aktarılmış. Daha da ötesi bu projeler için çekilen yüklü ölçüde kredilerin, global sermaye akışı için kıymetli olduğu kadar gücünü borç iktisadıyla pekiştiren otoriter rejimlerin yönetme kapasitesi açısından da değeri vurgulanmış. Ancak en çok da başka bir güç odağının, sağlıktan yana alacaklı olanın biz olduğumuzu unutturmayacak elin gücü not düşülmüş.
Erbaş bize, sıhhat sistemindeki dönüşümü, kolektif politik uğraşın eseri olan bir alandan gelerek ancak kendi hukukçu gözüyle ve araştırmacı lisanıyla sunuyor. Bunun yanında açık kaynakların kullanımını özendirir biçimde bir araştırmacı faaliyet yürütme cüreti ve yollarını hassas okurla paylaşıyor. Erbaş’ın yapıtı, Kent Hastaneleri’ni incelese de sahip olduğu genel çerçeve ile okurun ufkunu ve ilgili okur profilini genişletiyor. Böylece çalışmanın, sıhhat sistemini ve öbür tüm alanları etkileyen dönüşüm sürecini yakın periyot Türkiye tarihinden notlarla okumak isteyen herkes için yararlı bir kaynak olma niteliği öne çıkıyor.