Umarım birçoğunuz izlememiştir. Geçtiğimiz cumartesi günü toplumsal medyada iki farklı kentteki iki intihara dair görüntüler dolaşmaya başladı. Birisi intihar aksiyonunun tamamını, başkası de intiharın yaşandığı yeri gösteriyordu.
Bir insanın kendi hayatına son vermesi fikrine, bu kararı alım sürecine ve uygulamaya dair çözümleme yapabilecek yeterliliği kendimde göremem. İntihar sorunu başlı başına çok derin bir mevzu ve muhakkak yalnızca uzmanlarının ince eleyip sık dokuyarak seçtiği sözcüklerle açıklayabileceği bir bahis. Benim söyleyebileceklerim fakat kelam konusu iki intihar hadisesine dair paylaşım yapma reflekslerine dair olabilir.
Şunu artık hepimiz ezberledik: Toplumsal ağlarda bir eşik bekçisi yok. Rastgele bir görsel yahut metin paylaşmak isterseniz Facebook, Twitter, Youtube, Instagram, Pinterest üzere çokça insanın takip ettiği ağlarda paylaşım yapmak büsbütün bu platformun üyesine kalmıştır. Elbette bu platformlar birtakım içerikleri kaldırmak yahut hassas içeriklere dair ikazlar yapmak üzere fonksiyonlara sahip lakin ne kadar işe yaradığı yahut platformların hakikat vakitte yanlışsız hamleyi yapıp yapmadığı da öteki tartışma konusu. Enformasyonun daha dar kanallardan aktığı, toplumsal ağ öncesi devir düşünüldüğünde ekseriyetle duyurulacak olay, haber pahası olan husus televizyonların ve gazetelerin değerlendirmesine doğaldı. Ülkü dünyada, haber bedeli olan bir içeriğe ve nasıl paylaşılacağına kozmik gazetecilik prensipleri de göz önüne alınarak karar veriliyordu. Şimdiyse bu eşik aşılmış, kullanıcıların insafına kalmış durumdayız.
Her olayın nasıl haberleştirildiği ve duyurulduğu değerliyken intihar üzere çok daha hassas bir mevzuda, ne kadar detay verileceği, ne tıp bir görsel gereçle bu haberin geçileceği, haber metninin nasıl yazılacağı ince ince dokunurdu. Sanıyorum Türkiye’de bu telaşları taşıyan gazeteciler ve haber kuruluşları hâlâ varlığını eser ölçüde da olsa sürdürüyor. Örneğin bir insanın nasıl intihar ettiği ayrıntılarıyla anlatılmaz yahut intihar teşebbüsünün neden başarısızlıkla sonuçlandığı sebepleriyle sunulmaz. Kullanılacak fotoğraf ve görüntünün -kullanılırsa- nasıl kullanılacağı bile çok hassas bir terazi de tartılır. Bu uzun girizgahla altını çizmek istediğim nokta, intihar haberlerinin verilme formu, yani geniş kitlelere nasıl duyurulacağının aslında ne kadar büyük bir dikkat istediğidir.
Yazının başında bahsettiğim iki intihar hadisesine dair toplumsal ağlarda yayınlanan görüntüler 2 gün içinde kabaca 3 milyondan kereden fazla oynatılmış. Yani en optimist kestirimle iki görüntü da yüzbinlerce insanın önüne düştü ve muhtemelen çok büyük bir kısmı de yalnızca merak ettiği için izledi. Bu görüntüleri görenlerin içinde duygusal çöküntü yaşayan beşerler var mıdır, tahminen başlarında dönüp duran kimi fikirlerin fitilini ateşler mi, ne düşünürler, ne hissederler? İşte bu iki görüntüyü yayanların hiçbirinin bu türlü sıkıntılarla hareket ettiğini sanmam. Istırap yahut öfkeyle paylaştıkları görüntülerin sonuçlarının olabileceği akıllarına bile gelmez. Rastgele bir sorumluluk duymazlar. Bu kadar kesin konuşabiliyorum zira paylaşımlarından evvel bu türlü bir sorumlulukla, akıllarından bu türlü kanılar geçse paylaşmazlardı.
“Bir buhranla, tahminen de keder ve öfkeyle görüntüleri paylaşıp ülkede olanları başka insanlara duyurmuşlar, kötü mı?” diyenler çıkabilir. Yanıtım kısa ve net; evet kötü. Hem de çok kötü. Tıpkı siber zorbalık, azap, şiddet, cinayet, türlü vahşet içeren paylaşımlarda olduğu üzere intihara dair paylaşımlar; paylaşımını yapanın elinden bir sefer çıktıktan sonra geri dönüşü olmayan sonuçlar doğurabilir. İşte tam da bu yüzden üzücüdür.
Bu tıp paylaşımlar, yaşanan olayın vuruculuğunu, ciddiyetini artırmaz; sesin daha çok duyurulmasını sağlamaz. Saydığım mevzular, özünde aslında her durumda ciddiye alınan, alınması gereken hususlardır. Olaya mevzu bireylerin haklarının ihlal edilmesinden tutun da toplumda yaratabileceği çöküntüye kadar birçok sonuç doğurabilir. Gerçek esasen olanca sertliğiyle önünüzde dururken onu, öbür insanlara ziyan verecek halde servis etmeye kimsenin hakkı yoktur. Bu tıp bir olaya dair yapılan paylaşımda mağdurun siz yahut bir yakınınız olduğunu düşündüğünüzde nasıl bir refleks göstereceğinizi varsayım edebiliyorum.
İntihar anının yahut çabucak sonrasının açık seçik kaydedilip yayınlanması toplumda bir infial yaratmıyor ne yazık ki. Birkaç saatliğine TT oluyor, birkaç öfke, keder bildirisi ve adalet talebi yazıldıktan sonra çoklukla unutuluyor. Unutuluyor derken toplumsal ağlardaki gündem yoğunluğunda art sıralara düşüyor demek istiyorum. Yoksa bu görüntüleri izleyen bireyler bunu kolay kolay unutamıyordur. Bu kadar olumsuz referanslar içeren paylaşımlar o denli yahut bu türlü birçok beşerde farkında olsa da olmasa da hasar bırakıyor. Herkesin duygusal açıdan yıprandığı ve zorlandığı bu salgın devrinde birçok insanın his durumunun ne kadar stabil olabileceği yahut dışarıdan gelen bu cins olumsuz iletilerden ne kadar kolay etkilenebileceği de eforu. Hele herkese açık bu ağlarda daha savunmasız yetişkinlerin ve çocukların olduğunu da unutmamak gerek.
Türkiye’de işlerin politik, ekonomik ve toplumsal manada ne kadar yolunda gitmediğine dair birçok beşerde oluşan kanaati ben de paylaşıyorum. Geçen haftaki bir kısıtlama gününde -mecburen- kağıt toplayan bir işçiye yazılan cezayı da bu hafta bir futbol maçında tribünleri dolduran birkaç bin kişiyi de herkes üzere ben de gördüm. Tam kapanmanın kimileri için özel partiler devrini başlattığını, kimileri için konutta taş kaynatma periyodu olduğunu ben de biliyorum. İntihar görüntülerini paylaşanların, ülkede işlerin ne kadar zıvanadan çıktığını haykırmak için yapmış olabileceğini de hesaba katıyorum. Salgınla birlikte derinleşen ve çok daha görünür olan toplumsal ve ekonomik krizin patladığı noktalardan biri olarak bu intihar hadiselerini duyurmak istediklerini varsayıyorum.
Paylaşımlarıyla kimsenin ruh sıhhatini bozmak istemediklerini, insanların bu problemlerden ve sonucu olarak yaşananlardan haberdar olmalarını istediklerine inanıyorum. Niyetleri âlâ de olsa yaptıkları paylaşımların, hedefleriyle örtüştüğünü söylemek tekrar de mümkün değil.
Ülkedeki politik yanılgıların insan hayatındaki sonucunu, yanlış bir formülle yaymak ne yazık ki kimseyi gerçek bir noktaya taşımaz.
İnsanlara derinden tesir edebilecek hassas görsel ve görüntü malzemeleri bir öfke yahut ıstırap anında paylaşmak yerine güvendiğiniz gazetecilere, ajanslara, haber kuruluşlarına iletmeniz, aslında duyurmak için yapabilecekleriniz ortasında birinci tavsiyem olur. Bu yolu takip etmek, hiçbir olayı halının altına süpürmek manasına gelmez. Tekrar herkes istediği yansıyı yazıp, istediği mevzuyu tartışmaya açabilir. Yalnızca bunu nasıl yaptığınız, verdiğiniz bildirisi kökünden değiştirebilir. Gerçek toplumsal filtreleri, insanların muhakeme güçlerine dayanır.