Nur Kaplan
ANKARA – İran’da, 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin ‘kıyafet kurallarına uymadığı’ gerekçesiyle ahlak polisi tarafından gözaltına alınması ve akabinde kuşkulu biçimde ölmesi günlerdir protesto ediliyor. İran’da bayanların öncülüğünde başlayan aksiyonlar, kitlesel bir harekete dönüşerek binlerce insanın sokağa çıkmasına yol açtı. İranlı bayanlara takviye olmak için dünyaya yayılan hareketlere, Türkiye’deki bayan örgütlerinden de dayanak geldi.
Rosa Bayan Derneği Lideri Adalet Kaya, Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu Genel Sekreteri Fidan Ataselim ve Havle Bayan Derneği üyesi Rümeysa Çamdereli ile İran’da yaşanan bayan hareketini ve Türkiye’ye yansımasını konuştuk.
‘KADINLAR BAŞÖRTÜSÜNÜ İSTEMEDİKLERİNİ İLAN EDİYORLAR’
Rosa Bayan Derneği Lideri Adalet Kaya, 1979 yılında gerçekleşen İran İslam Devrimi’nin akabinde ülkede güçlü bir bayan hareketinin doğduğunu, yıllar içerisinde ‘Beyaz Çarşamba’ üzere çeşitli aksiyonlara tanıklık edilse de bugünkü yaşananların ‘devrimsel’ bir nitelik kazandığını tabir etti. “Mahsa’nın Kürt olması, aksiyonların Kürt kentlerinde başlaması, Kürt bayan hareketinin 30 yıllık geleneğinin ve tecrübesinin yarattığı bir tesir de görünür oldu” diyen Kaya, şöyle devam etti:
“Kadınlar, başörtüsünü ve İslam şeriat rejimini istemediklerini ilan ediyorlar. Rejimin askerleri pervasızca ateş açmasına karşın süren direniş ve yürek bize ilham veriyor. İran’da şeriat maddeleri bayanların zulüm içinde yaşamasına, hayatlarına ket vurulmasına neden oldu. İdam edilen bayanlar var. Bayanlar bugün bu direnişi, her türlü cezayı göze alarak yapıyorlar. Hayranlıkla izliyorum.”
‘İNANILMAZ BİR YÜREK VE ÖNCÜLÜK HALİ’
Mahsa Amini’nin vefatından akabinde İranlı bayanlar saç kesme aksiyonu başlattı. İran’da başlayan bu protesto dünyaya yayılırken, Türkiye’deki bayanlar da aksiyona dayanak verdi. Orta Doğu’da ‘saç telinin dahi bayanlar için ehemmiyet taşıdığını’ söyleyen Kaya, “Saç kesme hareketi çok öteki ve yaşamsal manalar taşır. Bu uğurda çok kıymetli bir şey veriliyor. Bu aksiyonları hafifsememek gerekir. Başörtüsünü yakmak, başını açarak bir şey söylemek orada çok büyük cürüm… Münasebetiyle bu inanılmaz bir cüret ve öncülük hali” dedi.
‘DESTEK DAVETLERİ BÜYÜTÜLMELİ’
İran’da yaşananların bir dönüm noktası olduğunu, rejimin askerleri direnişi bastırmak için sert müdahale etse de hareketin daha güçlü bir biçimde yükselebileceğini söyleyen Kaya, takviye davetlerinin büyütülmesi gerektiğini, ‘diktatörlük karşısında’ birlikte hareket etmenin elzem olduğunu tabir etti. Kaya, şunları kaydetti:
“Türkiye’de de din sorununun bir iktidar aracına dönüştüğünü, bayanların hayatını daraltan yerde durduğunu görüyoruz. Hayatlarımıza dönük bir kadro yasalar ve İstanbul Mukavelesi üzere kazanımlarımıza akınlar var. Bütün bunları okuduğumuzda Türkiye’de de ‘demokrasi’ makyajı altında tıpkı anlayışın devam ettiğini görüyoruz. Cinayet işleyen erkekler gerçek manada cezalandırılmıyor, cezasızlıkla ödüllendiriliyor. Dünyanın her yerinde şiddete açık hale gelen bayanların birlikte hareket edebilmesi en büyük gücümüz ve öz savunmamız.”
‘YAŞANANLAR DÜNYA FEMİNİST HAREKETİNE DİRENÇ KATACAK’
Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu Genel Sekreteri Fidan Ataselim, İran’da yaşananların bir anda ortaya çıkmadığını, ülkede bayan hareketinin yıllarca Molla rejimine karşı gayret ettiğini, Amini’nin vefatının ise ‘bardağı taşıran son damla’ olduğunu tabir etti. İran’daki direnişin kolay bastırılamayacağını söyleyen Ataselim, “Direniş, dini kuralların dayatıldığı Molla rejiminin sürekliliğinin olamayacağının göstergesi” diyerek, şöyle devam etti:
“İran’da yaşananlar dünya feminist hareketine direnç katacak. Bizler de bu tıp durumlarda enternasyonal çabayı yükseltmenin yol ve sistemlerinin üstüne daha fazla düşündüğümüz, tartıştığımız, bu münasebetleri geliştirdiğimiz bir devirdeyiz. Bu direnişin bizi daha da güçlendireceği kesin.”
‘DAHA GÜÇLÜ VE DAHA GÜR GELECEĞİZ’
İranlı bayanlara takviye olmak için Türkiye’deki çok sayıda bayan üzere saç kesme hareketine katılan Ataselim, “Elbette İran’daki bayanlarla dayanışmak, enternasyonal dayanışmayı ortaya koyabilmek için elimizden geleni yapacağız. Onların benimsediği harekete katılıp ben de saçımı kestim. Bu yalnızca, baskı karşısında fedakârlıkta bulunmak üzere görülmemeli. Daha güçlü ve daha gür geleceğiz, bunun hazırlığıdır diye de okunabilir” tabirlerini kullandı.
‘İRAN’DA YAŞANANLAR CÜRET VERİP, KARAMSARLIĞI DAĞITTI’
İran’daki baskıcı rejimin Türkiye’de de farklı biçimde yaşandığını, geçtiğimiz günlerde İstanbul’da LGBTİQ+ aksisi aksiyonun buna bir örnek olduğunu söyleyen Ataselim, şenlik ve konserlerin yasaklanması ve muhakkak bir ömür biçiminin dayatılması karşısında ‘laiklik unsurunun değerinin bir kere daha anlaşıldığını’ tabir etti. Ataselim, şunları kaydetti:
“Yürütülen bu çaba bayanların, LGBTİQ+’ların özgür hayat uğraşı, laiklik uğraşıdır. Çağdaş haklarımıza sahip çıkma, kavuşma çabasıdır. Özgürlüklerimizden vazgeçmemek üzere, daha kacını kazanmak üzere, bu akınlarla gayret içinde olacağız. İran’da yaşananların yürek veren, karamsarlığı dağıtan bir tarafı oldu. Tıpkı LGBTİQ+ zıddı o yürüyüş esnasında gökkuşağının doğuşu üzereydi.”
‘ÇOK GÜÇLÜ VE YAVUZ GAYRET VAR’
Havle Bayan Derneği üyesi Rümeysa Çamdereli, İran’daki bayan çabasının dünyada değerli sembolik bir karşılığının olduğunu, var olan muhafazakârlaşma ve bayan aykırısı telaffuzların en ağır biçimlerinden birinin İranlı bayanların yaşadığını söyledi. Buna karşı hareketin epeyce güçlü olduğunu tabir eden Çamdereli, şöyle devam etti:
“Yaşanan çabanın dönüm noktası potansiyelinin olduğunu düşünüyorum. Çok güçlü ve yavuz bir gayret var karşımızda. Baskı ortamlarında çaba veren tüm bayan örgütleri için de çıkış noktası olabilecek bir uğraş izliyoruz. Kazanımla sonuçlanırsa hem dünyada hem de Türkiye’de yitirdiğimiz umudumuz yine yeşerecek. Böylesi bir uğraşın mümkün olduğunu gördük, direniş harekete geçmek için motivasyon kaynağı haline geldi. Bana da bunu kendi ülkemde yapabileceğime dair umut aşıladı.”
‘DİN AYKIRILIĞI DEĞİL, ZULME VE BASKIYA KARŞI BİR HAREKET’
İran’da yaşananların kimi kümeler tarafından din ya da başörtüsü zıtlığı üzere lanse edildiğini, bu tavır ile var olan gayretin altının boşaltılmaya çalışıldığını söz eden Çamdereli, şöyle konuştu:
“Saç kesme aksiyonlarında, var olan bir harekete eklemlenmek ve bunu yaygınlaştırmak çok kıymetli. Ben başörtülü bir bayanım, kamusal alanda saçlarımı göstermeyi tercih etmiyorum, bu hareketin bir kesimi olamadım lakin bu hareket biçiminin çok bedelli, manalı ve yaygınlaşması gerektiğini, sembolik bir tarafının olduğunu düşünüyorum. Bu takviye aksiyonları din aykırılığı değil, orada olan zulme ve baskıya karşı bir hareket. Bayanlar, ne giyip giymeyeceklerinin, başlarını örtüp örtmeyeceklerinin erkeklerin kararına bağlı olmadığını söylüyorlar.”