Çağdaş Türkçe şiirin, yüz yılı geçen müddette oluşmuş birikimi ve tecrübesi gösteriyor ki şair “aşağıya bakmazsa”, boyun eğmezse ve lisanın hudutlarını açma, aşma, genişletme, derinleştirme tutumunu sürdürürse şiir de sürer.
Şiirin geleceğine ait duyulan tasalar sık sık gündeme geliyor. Vakit zaman şiirin vefatından kelam ediliyor. Fakat bu çeşit telaşlara uzunca bir müddet daha gerek olmadığına ait en değerli delil çağdaş Türkçe şiirin geçmiş tecrübesi ve sağladığı birikimdir diyebiliriz. Kısaca şiir değişmeye, dönüşmeye devam ederek oldukça bir mühlet daha varlığını devam ettirir. Zira toplumun yüzleşmediği, hesaplaşmadığı, kapatamadığı yaraları açık kaldıkça şiirin ölmesi mümkün görünmüyor. Şunu da söyleyelim: Şiirin ölmesi için, şiir yazan son kişinin de iktidarla uzlaşmış olması, “aşağıya bakması” gerekir. O denli görünüyor ki mevcut koşularda, hâlâ şiiri iktidardan uzak tutma niyeti ve çabası sürüyor. Şiir anlayışları, halleri farklı olsa da değişik çevrelerce paylaşılan dikkat cazibeli bir tavır bu.
Yayımlanan son kitabı ‘Ona Yaşadığımı Söyle’den (Öteki Yayınları, 2019) iki yıl sonra, okurla yeni bir kitapla buluşturdu Levent Karataş. 160. Kilometre Yayınları’nın başlattığı Gulyabani dizisinden çıkan Karataş’ın yeni kitabı ‘Fantom Ağrı’ ismini taşıyor. Karataş’ın ‘Fantom Ağrı’sı serinin on üçüncü kitabı olarak görünüyor.
Yayınevi, onuncu yılı hasebiyle Gulyabani dizisini başlattığını bir bildiriyle kamuoyuna duyurmuştu. Kelam konusu metnin tamamına yayımlanan kitapların birinci sayfasında da yer veriliyor. “Dolar şiiri öldüremez. Salgın şiiri öldüremez. Virüs şiiri öldüremez. Siyaset şiiri öldüremez” diye başlayan bildiri Seyhan Erözçelik’in “Şiir gulyabani’dir, ölmez” kelamını alıntılayarak devam ediyor: “Şiir direnir. Kimse dönüp ona bakmadığı vakit bile yaşar, güçlenir.”
‘Fantom Ağrı’nın dizinin başka kitaplarıyla birlikte bir “hayalet kitap” duygusu ve izlenimi uyandırdığını da belirtelim. Yalnız bunu Karataş’ın on yedi şiir, kırk sekiz sayfadan oluşan kitabının birinci şiirinin başlığından esinlenerek söylüyor değiliz. Bu yorumun daha çok, serinin yayımlanan on üç kitabının formatıyla ilgili olduğunu belirtelim.
Levent Karataş, bir şairin yapacağını yapıyor ve biyografisini şiir olarak lisana getiriyor “Geniş Vakit Hayaleti”nde. Şiirden bir kısım okuyalım:
kronolojim derken geniş vakitler kurguluyorum,
geniş vakit hayaletiyim ben.
ihtiyarız bunun dünyada tedavisi yok
ihtiyarladıkça paranoyanın tedavisi var
ihtiyarladıkça şizofreninin tedavisi var
ihtiyarladıkça nevrozun tedavisi var
ihtiyarladıkça yalnız manik depresifliğin tedavisi yok
biz, şu baş kağıdını tasa vurarak eskitmiş çocuklar için
Karataş’ın biyografik şiirinde gençlik hasreti, gerçekleşmemiş olana ergiyi imleyen bir cins hayalet ağrı lisana getiriliyor. Şiirin son iki dizesini de okuyalım:
yaşlandım ve hekimin dediği üzere:
bu berbat bir şey!
İnanç veren bir geriatri planının, programının olduğu bir ülkede elbette yaşlanmanın kaygılanılacak, korkulacak, Karataş’ın tabiriyle berbat bir şey olması kelam konusu değildir. Yaşadığımız ülkede toplumsal yapı, kültürel ortamın da tesiriyle yaşlılar için ne kadar berbatsa hayat gençler için de o ölçüde berbat ki bunu, Levent Karataş kendi ferdî tecrübesiyle de çok güzel bilir. Gençliğe kıymet verilmeyen ülkede, yaşlılar için durumun değişmesini beklemek ne ölçüde gerçekçi olabilir?
Kitaba ismini veren ‘Fantom Ağrı’nın, bedensel bir kayıptan, uzuv kaybından sonra ortaya çıkan nörolojik ağrıyı tanımladığını belirtelim. Kitapta yer alan şiirlerden de yansıyan bir “fantom ağrı” kelam konusu.
Yakınların, dostların kaybından sonraki boşluk, tutulan yasla birlikte yürek sancısına yol açmaz mı? küçük İskender’in erken denilecek bir vakitte şiirden kopuşunun, ortamızdan ayrılışının akabinde yazılmış “Sarhoşun Mektubu Okunmaz”dan bir kısım aktaracağız. Şiirde, “fantom ağrı” değilse bile onu anımsatan bir yürek burkuntusu lisana getiriliyor:
her şeyi yarım bırakmayı seven o küstah ruh
her şeyi provoke eden o şık düellocu
çok mu gerekli gitmen
canım hayatı mevtle ayırman
baktım ki olmuyor asarım kendimi yazmıştın olmaz’da
korkutmuştun gettoları
toplumsal demokratlarrr diye bağırmıştın barda
sınıf atlamacılar masasında
biraz ondan biraz bundan ne o biseksüel üzere
ben radikalim haykırışıyla kadeh kırmıştın
çekip gitmişti toplumsal kalabalık
sidik kokan o pis barı
değiştirmedin distopyalarla
Bir kayıp olarak görülen çocukluğa ve gençliğe dair hatıralar… Hafızada derin izler bırakmış anılardan kayıp vakte ilişkin kimi anlar, kesitler… O anların, kesitlerin yakın plandan şiir lisanına transferi, anlatımı kitabın ana sorunsalı olarak dikkati çekiyor. “Birinci Perde” başlıklı şiirden kısa bir alıntı:
unutkanlık gösterdin
orada aşk ve çocuk birbirine karıştı
orada ipek yolları
orada baharat takvimi
‘Fantom Ağrı’da Karataş’ın kırdan kente göç probleminin yanı sıra annesinin ömür hikayesinden yola çıkarak kurcaladığı bir de kimlik sorunu var. Göçle kırsaldan büyük kente, İstanbul’a gelmiş büyük aile etrafı içerisinde başlayan kimlik oluşturma teşebbüsü ve bu nedenle oluşan tansiyon bir yanda… Öte yanda büyük kentin modülü olarak varlık, varoluş, birey olma arayışı… Bir yerli olma, bir yere aidiyet isteği kimliğin değerli bileşenlerinden. Büyük kentte ailenin geçmişinde ilişkin olduğu yerle ilgili hisler, niyetler vakitle belirsizleşip değişince, bu kere yaşanılan kentin mahalleleri, semtleri kimliğin kıymetli modülü haline gelir. Örneğin İstanbul’da Kadıköylü olmak ya da Kadıköy’de Modalı olmak ya da Fikirtepeli olmak üzere. Kitabın havasını da değiştiren “Davul Tozu” şiirinde vukuat, olay yeri ve polisin müdahalesine tanıklığın yanı sıra bir mahalle, münasebetiyle bir mahallelilik kimliği de kurcalanıyor üzere. Şiirden bir kısım okuyalım:
asayiş nihayet berkemal yerde
afili aynasız üniformasının gücü
dümeniyle kalaylıyor:
al al başta racon koyan bıçkını al
şu papaz uçuran çakalı
camekânlı dört gözlü tırsağı
maydanoz başlı kopili
aha şu cumbadaki kokoroz gacoyu da al
şahit olacak güya esnaf
alarga olup yere tükürüyor hödük
mahalle kaşkavallarına gülümsüyor
emanetinin kabzasını yokluyor
üniformasını silkeliyor
anlayacağınız fiyaka satıyor
‘Fantom Ağrı’ için özetlersek; hem yaşlılık kitabı hem de gençlik, çocukluk hasretinin lisana getirildiği şiirler toplamı diyebiliriz. Fakat geçmiş vakitte değil, şimdiki vaktin “en sıcak” yerinden konuşan şiirler olduğunu da söylemek gerek. Aktaracağımız kısımlar “Polis Çevirmesi” başlıklı şiirden:
yere yatamam abi omurilik felciyim
L1 vertabra kopması sonucu bayrağım
beni intihara sürükleyenlere, su iç kardeşim, derim
saygınlığımı kazanmak için yazıyorum
çöp taşıyorum kamyon kamyon
gökyüzünden düştüğümü biliyorum
gök şık çocukları da
çiçek dürbünümü iktisat kırdı
plastik eritme fabrikalarından geçti hükmen
silah kabzası imaline emredildi
kimsenin canını sıkmaz benim lirik şiirim
gök çok şık polis beyefendi
ateş etmeyin!
Karataş’ın evvelki kitaplarından bildiğimiz poetik hali bu yapıtında da sürüyor. Tekrar şiirlerin öznesi o, anlatı birinci tekil şahsa ilişkin, odakta da kendi ferdî tecrübesi yer alıyor. Lisan, imge, metafor ve başka şiirsel öğelerin bireye has olma özelliği dikkati çekiyor. Bunu husus, tema, izlek seçimi için de söyleyebiliriz.
Kitabın bir öbür kıymetli özelliği olarak şunu da belirtmek gerek: Levent Karataş’ın şimdiye kadar yayımlanan kitaplarıyla kıyaslandığında, ‘Fantom Ağrı’ çok daha derli toplu, ince elenip sık dokunmuş ve bir bütünlük gözetilerek hazırlanmış. Kırk sekiz sayfada okuyanın şiire gömülebileceği bir oylum kelam konusu.
Bir soruyla bitirelim: Sanki kitap, “hayalet” formatı ve şiir sayısı korunup, bir forma daha fazla olsa nasıl olurdu? Böylelikle şiirler sıkışıklıktan kurtulmuş, nefes alması ve de rahat okunması sağlanmış olmaz mıydı?
Okur, ‘Fantom Ağrı’nın hakkını verecektir…