Bir Amerikalı yıllar evvel ‘Bir sinemanın birinci on dakikasında bir şey olmazsa sonra da hiçbir şey olmaz’ demişti. Cristian Mungiu’nun RMN isimli Romanya, Fransa, Belçika ortak imali sinemasında birinci 60 dakikada neredeyse hiçbir şey olmuyor. Romanya’nın Transilvanya bölgesinde köy irisi, kasaba küçüğü bir yer. Gençler iş bulmak için köyü terk etmiş. Almanya’dan köyüne geri dönen bir adam, onun ormanda dehşetli bir şey gördüğü için konuşamayan oğlu, adamın eski sevgilisi… Köyün ekmek üreten fabrikası bir Avrupa Birliği projesinden maddi dayanak alabilmek için iki Sri Lankalıyı işe alıyor. Zati fiyatı düşük bulan köylüler de ekmek fabrikasının ‘işçi aranıyor’ ilanları ile pek ilgilenmiyorlar.
Bu defa Emin Alper’in ‘Kurak Günler’ sinemasındaki derin Anadolu’nun derin Romanya versiyonu ile karşı karşıyayız. Deri renkleri de farklı olan Sri Lankalıların gelişi köyde huzursuzluk yaratıyor. Bir bayan Sri Lankalılar ekmek fabrikasında çalışmaya başladıktan sonra ‘Elleri hamurun içinde’ diyerek ekmEk almayı kesiyor, bunu da kilisede herkes ile paylaşınca cemaat bayana hak veriyor. Papaz da bir yorum yapmaktan kaçınıp ekmek boykotuna bir manada takviye oluyor. Burada benim aklıma İkinci Dünya Savaşı periyodunda Vatikan’ın Nazilerle iş birliği yaptığı geliyor.
Sri Lankalıları köyden atmak için imzalar toplanıyor. Papaz elçilik misyonunu üstlenip ekmek fabrikasına gidiyor. Lakin fabrika idaresi çok çalışkan iki çalışanını kovmayı kabul etmiyor. Esasen Avrupa Birliği’nde alacakları maddi katkı da çok kıymetli.
Sinemanın Noel vakti geçtiğini belirtmekte yarar var, hani Noel’de sevgi daima ön plana çıkar ya. Sri Lankalıları kiliseye almıyorlar, ‘Müslümanlar giremez’ diyorlar. Sonra Sri Lankalıların Katolik olduğunu duyunca çok şaşırıyorlar. Dindar olmak yetmiyor, asıl kıymetli olan bilgisiz olmamak. Bu ortada Noel kutlamaları, konserler devam ediyor.
Bir tahlile ulaşılamayınca kasaba halkı papazın ve belediye liderinin yönlendirmesiyle kültür merkezinde toplanıyor. Neredeyse on beş dakikayı bulan, sabit kamera ile tek plan çekilmiş bu çok başarılı sahne dünyamızın aktüel problemleri üzerine bir foruma dönüşüyor. Herkes eteğindeki taşı döküyor. Aslında etnik yapı çok karışık, Romenler ve Macarlar yıllarca birbirleriyle çatışmışlar, sonra el birliğiyle Çingeneleri kovalamışlar. Yabancılar zati hiçbir vakit sevilmemiş. Herkes birbirine ağızına geleni söylüyor. Kelam alıp yabancıları savunmak isteyen Fransız sivil toplum örgütü üyesi genç de ülkesindeki İslam aykırılığı, yabancı düşmanlığı ve sömürgecilik nedeniyle ağızının hissesini alıyor. Aslında halk Avrupa Birliği kurallarından hiç mutlu değil. Kasabanın tabibi olaya tıbbi açıdan yaklaşıyor. Uzak ülkelerden gelen insanların farklı gen yapıları olduğunu, hiç bilinmeyen hastalıkları taşıyıp yayabileceklerini söylüyor. Benim aklıma artık de Nazi toplama kampı hekimi Mengele geliyor. Yabancıların kovulmasını isteyenler 400’den fazla imza ile çoğunlukta, 28 fabrika çalışanı da kalmaları için imza vermiş.
Aslında sorun ekonomik. Köy halkı verilen fiyatı beğenmeyip çalışmayınca yabancı emekçileri işe almaktan diğer bir deva yok. Ben de 1978 – 1985 yılları ortasında Almanya’da çalıştım, kimse beni kovalamaya kalkmadı. Dünyanın giderek daha berbat bir yere dönüştüğü kesin.
Tartışmanın sonunda sonlu bir iştirakçi fabrika sahibinin Mercedes otomobilini gündeme getiriyor. Fabrika sahibi otomobilin kiralık olduğunu söyleyerek kendini savunuyor. Öteki biri ‘Papazın da Mercedes’i var’ diye ortaya giriyor. Papaz Mercedes’in annesine ilişkin olduğunu söylüyor. Beşerler gülüyor.
Buraya bir tarihî parantez açmak gerekiyor. Ülkemiz 1970’lerde, artık olduğu üzere bir ekonomik dar boğazdan geçerken hükümet lüks araç ithalatını yasakladı. Hiç unutmuyorum, bir iş adamı kocaman Mercedes’inin önünde fotoğraf çektirip ‘Ben CHP’ye oy vermiştim, artık bu arabayı ne yapayım’ diye yakındı. İlhan Selçuk da köşesinde ‘Okurlarım bu bireye otomobilini ne yapması gerektiğini söylerler’ diye bir yazı yazdı. Sanıyorum en büyük sorun paranın paylaşılmasında. Kapitalin az olduğu ülkelere kapitalizm girince beşerler birbirlerinin boğazını sıkmaya başlıyor, komşusunun cebindeki paraya gözünü dikiyor. Tahminen lüks araç ithalatı kısıtlaması bugüne dek sürseydi, yani ayağımızı yorganımıza nazaran uzatsaydık, azla yetinmeyi öğrenseydik, ülkemiz artık çok daha âlâ durumda olurdu. Ne dersiniz?
Biz sinemamıza dönelim. Irkçılık bir sefer hortladı, bu işin sonu uygun değil. Sri Lankalıların kaldığı meskene molotof kokteyli atılıyor. Halk ekmekleri boykot ediyor. Sonuçta Cristian Mungiu’nun bize şimdiki bir Avrupa panoramasını muvaffakiyetle sunduğu söylenebilir. Tek sorun sinemanın birinci 60 ve son 5 dakikasının mevzudan kopukluğu. Lakin bu eksikliklere rağmen RMN izlenmesi gereken bir sinema.