Özgür His Durgun
“Leoparın Kuyruğu”, “Sis ve Gece”, “Şeytanın Pabucu” üzere sinema sinemalarının yanı sıra pek çok TV dizisi ve reklam sinemasına imza atan direktör, senarist ve muharrir Turgut Yasalar, kendi sözüyle bir “meydan okumaya” soyundu ve Kurtuluş Savaşı figürlerinden Ali Şamil’in öyküsünün peşine düştü.
Gazete arşivleri, ailenin sağladığı dokümanlar ve tanıklıklar ışığında ‘Ali Şamil: Büyük Taarruz’un Küçük Tanığı’ isimli kitabı kaleme alan Maddeler’in tarihî kurgu tipindeki romanı, 30 Ağustos’ta raflarda olacak.
ENVER PAŞA’YA ÇAY SERVİSİ YAPTI, HAYATI DEĞİŞTİ
Ali Şamil, Ahlat’ın Uludere köyünden Çobanoğulları ailesinden Pir Bektaş’ın torunuydu. 1. Dünya Savaşı başlayıp memlekette seferberlik ilan edilince ağabeyi Sarıkamış cephesinde savaşmaya gönderildi. O askere gidemedi, gidemezdi de…
Sarıkamış bozgunu sonrasında Ruslar, Trabzon, Rize demeden ilerliyordu, amaçları Halep’ti. Ahlat’tan da geçeceklerdi. Binlerce insan yollara dökülmüş, Ruslardan kaçıyordu. Ali Şamil ve ailesi de o hengamede Mardin’de buldular kendilerini. Periyodun Savaş Bakanı Enver Paşa’ya Mardin’deki handa çay servisi yaptığı gün, hayatı değişecekti.
MUSTAFA KEMAL İLE TIPKI SOFRADA
Ahlat’tan Mardin’e gelen; oradan da Enver Paşa’nın talimatıyla Paşa’nın İstanbul’daki konağında yaşamaya başlayan Ali Şamil, Osmanlı Sarayı’nın önde gelen isimleriyle uzun yıllar yaşadı. Sarayda yeri geldi buyruk eri üzere çalıştı, yeri geldi paşaların tavla arkadaşlığını yaptı. Enver Paşa ve eşi Naciye Sultan ile geçirdiği iki yılın akabinde yolu, Sultan Vahdettin’in damadı ve son Osmanlı sadrazamı Ahmet Tevfik Paşa’nın oğlu İsmail Hakkı Beyefendi (Okday) ile kesişecek ve birlikte Ulusal Çaba’ya katılacaklardı. Dahası, Mustafa Kemal ile tanışacak, tıpkı sofrada oturacaktı. Cephede muhaberat, postacılık üzere misyonlar üstlenen Şamil’in atıldığı bu serüven onu, Büyük Taarruz zaferiyle taçlanan Kurtuluş Savaşı’nın ‘küçük lakin dev’ kahramanı yapacaktı.
ŞAMİL BİR SİRK FİGÜRÜ OLARAK DEĞİL, ETTEN VE KEMİKTEN BİR İNSAN OLARAK ANLATILIYOR
Ali Şamil Güler, Büyük Taarruz’un yıl dönümü olan 30 Ağustos’ta çabucak her sene ismine abartılı güzellemeler ve kalpaklı askeri üniformalı fotoğrafıyla toplumsal medya paylaşımlarında karşımıza çıkıyor. Öyküsü, birçok kere “Kurtuluş Savaşı’na katılan dev yürekli cüce” ya da “Saray soytarılığından Atatürk’ün sofrasına bir cücenin hikâyesi” başlıklarıyla anlatılıp geçilir. Lakin Osmanlı Sarayı’nda geçirdiği yıllar, Enver Paşa ile olan bağı, Mustafa Kemal Atatürk ile tanışması ve cepheye katılışı üzere ayrıntılar, kent efsanesinden öteye gitmez.
Ali Şamil’i, birinci defa yaklaşık altı yıl evvel Yılmaz Özdil’in kaleme aldığı gazete yazısıyla duyduğunu belirtiyor Turgut Yasalar. Özdil o yazıda, Ali Şamil’in adeta köle üzere Enver Paşa’ya armağan edildiğini, üzerine giydirilen gülünç giysilerle saray soytarısı olarak paşaları ve sultanları eğlendirdiğini ima ediyordu. Pekala, gerçek bu türlü miydi?
Merakının peşine düşen Turgut Yasalar kitapta, Ali Şamil’i bir sirk figürü olarak değil; etten ve kemikten bir insan olarak anlatıyor.
‘SARAY SOYTARISI’ SÖZÜ AİLEYİ RENCİDE ETTİ
Yasalar’ın, Ali Şamil’in hayatta olan yakınlarından aldığı bilgi ve dokümanlara nazaran, Ali Şamil o denli kolay bir “saray soytarısı” değil. Hatta aile, dedelerinin bu sıfatla anılmasından oldukça rahatsız olmuş ve birkaç yıl evvel “Bizim dedemiz saray soytarısı değildi” minvalinde bir mektup kaleme almış. Bu mektup adresini bulmuş mu bilinmiyor. Çünkü Özdil’in 2016 tarihli köşe yazısının akabinde bu kıssa, toplumsal medya tesiriyle kartopu üzere büyümüş ve yüzlerce, binlerce internet sitesinde yer almış.
Yasalar, “110 santimetrelik Ali Şamil’in kıssasını özel kılan ne?” sorusuna şu yanıtı veriyor: “Her şeyden evvel nüktedan, hazırcevap ve çok şirin bir adam. Fizikî dezavantajı onu anti toplumsal bir ucube de yapabilirken o beşerlerle tatlı lisanı sayesinde hürmet duyulan bir karaktere dönüşmüş. Vahdettin’in damadı İsmail Hakkı Beyefendi ile bir arada Ulusal Çaba’ya katılması, bu vatan için bir şeyler yapma isteğinde samimi olduğunu ve birebir vakitte özgüveninin ne kadar yüksek olduğunu gösteriyor.”
Yasalar, kitabını Şamil’e iade-i prestij kitabı olarak kaleme aldığını belirtiyor. Kitapta çok sayıda kaynaktan yararlandığını söyleyen Yasalar, “Özellikle Ahmet Tevfik Paşa’nın torunu Ahmet Şefik Okday’ın yazdığı ‘Büyükbabam Son Sadrazam Ahmet Tevfik Paşa’, ‘Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Padişah Yaveri İki Sadrazam Oğlu Anlatıyor’ isimli kitapları, bu çerçevede anmak isterim” diyor. Yasalar, devrin kısıtlı imkanlarına karşın rüştiyeyi (ortaokul) bitirmiş Ali Şamil’in bilgisi, görgüsü ve nüktedanlığıyla “soytarı” tabirini katbekat aşan bir pozisyonda olduğunu vurguluyor.
Kurtuluş Savaşı sonrasında ilan edilen Cumhuriyet ile birlikte sivil hayata İzmir’de devam eden Ali Şamil, emeklilik günlerinde Kahramanlar semtinde bir kahvehane işletiyor. Daha sonra kahvehaneyi satıp Alsancak’ta bir Rum konutu satın alıyor ve ömrünün sonuna dek ailesiyle bir arada o konutta yaşıyor. İki kez evleniyor, ayrılıyor. Hiç çocuğu olmuyor. Etrafında sevilen, sayılan bir isim olan Ali Şamil’i tek bir gün grup elbisesiz gören yok. Konuttan çıkacağı vakit tertemiz kıyafetlerini giyiyor. Usta bir tavla oyuncusu olan Ali Şamil’in bir öteki değişik özelliği de kıraathanesinde bir kütüphanesi ve plaklarının olması…
CEPHEDEKİ VAZİFESİ ASKER MEKTUPLARI YAZMAK
Ali Şamil, cephede bulunduğu mühlet boyunca karargâhtan hiç çıkmamış. Başka askerler üzere düşmanla göğüs göğüse çarpışmamış. Onun işi asker mektupları yazmak, annelerden yahut sevgililerden cepheye gelen mektupları okumak olmuş. Bir öteki vazifesi de artık bulunamayan Osmanlı damga pullarını gazete kesiklerinden tekrar üretmek…
İSTİKLAL MADALYASI OLMADI
“Ali Şamil, Kurtuluş Savaşı’nın sayısız isimsiz kahramanlarından biri” diyor Turgut Yasalar. “Uzun ve erdemli bir hayat sürmüş. Her vakit işinde gücünde olmuş. Bir kahraman üzere yaşamadığı için toplum tarafından da fark edilmemiş. Sanırım onun da ilgi çekmek için özel bir gayreti olmamış. Fakat enteresandır, İzmir’de uzun vakit yaşadı lakin hiçbir İzmirli gazeteci konutuna yahut kahvesine gidip de kendisiyle enine uzunluğuna bir söyleşi yapmamış. Bu kitap için araştırma sürecinde doğrusu ben bu türlü bir habere rastlamadım. Bu ilgisizliğe mana vermek güç. Hayat Mecmuası’nda yayınlanan tek bir söyleşisi var. Orada da muhabir, kendisine İstiklal Madalyası olup olmadığını soruyor. ‘Yok’ diye yanıt veriyor lakin İsmail Hakkı Bey’in kendisine verdiği, ‘Cephede bilfiil bulunduğuna’ dair bir evrak ile 2. Ordu Kumandanı Yakup Şevki Paşa’nın verdiği yol vesikasını gururla sakladığını söylüyor”.
‘ESKİ SARAY MENSUPLARIYLA MÜNASEBETİ KOPMADI’
Yasalar, 1974’te, tam 80 yaşında hayatını kaybeden Ali Şamil’in son yıllarını şöyle anlatıyor: “Ali Şamil’in eski saray mensuplarıyla ilgileri hayat uzunluğu kopmadı. Vahdettin’in torunu, İsmail Hakkı Bey’in Ulviye Sultan’dan olan kızı Hümeyra Hanım ve eşi Halil Özbaş, Kuşadası’nda kentin çabucak girişindeki yarımada üzerine Kısmet isminde bir otel yaptırmışlardı. Otel, hükümdarların, kraliçelerin, prenslerin, prenseslerin uğrak yeriydi. Bilhassa bahçesi lisanlara destandı. Hümeyra Hanım Sultan, kâh Söke’ye kayınpederinin konutuna, kâh Kuşadası’ndaki otele gittiğinde Ali Şamil’i de götürürdü. İsmail Hakkı Okday ve kardeşi Ali Nuri Okday’ın ailelerinin İzmir’de yaşayan tüm fertleriyle alakası sürüyordu. Bilhassa çocuklarla ortası çok uygundu.”
‘ALİ ŞAMİL ÜZERE BİRÇOK ÖYKÜ VAR’
Yasalar, en üzüldüğü şeyin hiç kimsenin hatırlarını yazmamış olması olduğunu tabir ediyor. Yasalar, “Bu memleket Balkan Savaşları’ndan Kurtuluş Savaşı’na tam 10 yıl boyunca savaşlardan başını kaldırmamış. Düşünsenize kıssa kaynıyor aslında. Lakin nedense bu 10 yıllık periyodun edebiyata yansıması çok hudutlu olmuş. Ulusal Mücadele’nin hala ismi bilinmeyen çok fazla kahramanı var. Mesela, Büyük Taarruz sırasında Ali Şamil’in 16. tümendeki kumandanı olan Aşir Beyefendi… Savaş sonrası ailesiyle İzmir’e yerleşmiş. İsmet İnönü’nün Harbiye’den sınıf arkadaşı. Aşir Beyefendi, Yunan kumandan Trikupis’i esir alan, yani savaşa son noktayı koyan kumandanlardan biri. Hıncal Uluç’un ağabeyi Öcal Uluç bir orta gidip konuşmak istiyor kendisiyle. Reddediyor. Bu türlü yazılmayan çok kıssa var. İşgal devrinde yazılan romanlara dair bir döküm yaptım. Toplam 30 roman yazılmış. Bu olacak şey mi? Ali Şamil üzere daha kaç öykü var aslında. Hiçbiri yazılmamış bilinmemiş. Bu manada ne yazık ki, çorak bir ülkede yaşıyoruz” diye konuşuyor.
Yasalar’ın Ali Şamil hayatta olsaydı en çok sormak istediği soru ne olurdu? Yasalar, Şamil’in öyküsünü bir de kendi ağzından dinlemek istediğini belirtiyor ve ekliyor: “Naciye Sultan ile karşılaştığında birinci duygusu neydi? Sarayda Enver Paşa ve Naciye Sultan ile iki buçuk yıl neler yaşadı? Enver yurt dışına kaçtığında neler hissetti? Hepsini kendi ağzından duymayı çok isterdim. Ali Şamil’in öyküsünün eksik modüllerini tamamlamaya çalıştım. Keşke birileri kendisiyle uzun uzun söyleşmiş olsaydı. Keşke ben bu çalışmaya çok evvelce başlamış ve artık hayatta olmayan ve ancak onu yakından tanımış bireylerle görüşmüş olsaydım. Keşke romandaki tarihi kişiliklerin hepsi anılarını yazmış olsaydı.”