David Nield
Tarih, bizlere, M.S. 365 yılında Akdeniz bölgesinin 8.0 ya da daha yüksek şiddette olduğu varsayım edilen ve gümbürtülü bir zelzeleyle sarsıldığını anlatıyor. Zelzele ve akabinde gelen tsunami, on binlerce insanın canını aldı, Mısır’da bulunan İskenderiye ve birkaç kenti daha yeryüzünden sildi.
BÖLGENİN SİSMİK TARİHİ DEĞİŞEBİLİR
Yeni araştırmalar, artık bu sarsıntı ve bıraktığı sismik mirasıyla ilgili daha evvelki kimi varsayımların yanlış olabileceğini düşündürüyor; yeni bulgular, günümüzde bölgedeki zelzele ve tsunami modellemesinde büyük değişiklikler olacağı manasına gelebilir.
Şu ana dek var olan genel fikir birliği, Girit’in altındaki Helen Yayı’nın muazzam bir sarsıntıya neden olduğu doğrultusundaydı; buna rağmen, elde edilen son deliller, batı ve güneybatı Girit açıklarındaki bir ‘normal faylar’ kümesinin, açığa çıkan ve Girit kıyı şeridi boyunca bir ‘fosil plaj’ oluşturan geniş alanların, yükselmenin gerisinde yatan neden olabileceğine işaret ediyor.
Araştırmacılar, yayınladıkları makalede, “Ulaştığımız bulgular, Doğu Akdeniz’de yaşanan yıkıcı zelzele ve tsunamilerin olağan faylardan kaynaklanabileceği fikrini destekliyor ve tsunamijenik üst plaka, olağan fay sarsıntılarından kaynaklanan potansiyel tehlikeyi vurguluyor” diyorlar.
KIYILARI DOKUZ METRE YÜKSELTEN ZELZELE
Araştırmacılar, sarsıntılardan dolayı gerçekleşen yükselmeyle açığa çıkan fosil kıyı şeritlerini inceleyerek ve radyokarbon tarihleme tekniklerini kullanarak, yerin bu parçalanmış haldeki imgeyi üretmek için gerçekte nasıl değiştiğini daha hassas bir biçimde anlamak için [tarihsel olarak/ç.n.] geriye yanlışsız çalışabildiler. Kıyıların etrafındaki tabanın -kimi bölgelerde yaklaşık dokuz metre yüksekliğe kadar- yükselmesi, hayati ipuçlarını ortaya çıkaran çok ölçüde deniz organizmasını, kabukluları ve iskeletleri öldürdü ve açığa çıkardı.
Girit etrafındaki toplam sekiz alandan vermetidler [bir cins salyangoz/ç.n.] ve mercanlar toplandı ve bunlar araştırmacılara jeolojik yaşı belirleme açısından 32 yeni data noktası sağladı. Ardından, bu tarih ve yerleri muhtemel depremsel faaliyetlere uydurmak emeliyle bilgisayar modellemesi kullanıldı; ayrıyeten, bölgedeki zelzelelerle ilgili tarihî kayıtlar da dikkate alındı.
Sonuçlar, muhtemelen Milat’tan sonraki birinci yüzyıllarda meydana gelen bir dizi zelzelenin, daha evvel fail olduğu varsayılan efsanevi M.S. 365 tarihli sarsıntıdan evvel bu yükselişe yol açtığını gösteriyor.
M.S. 66’DAN İTİBAREN BİR DİZİ ZELZELE YAŞANMIŞ OLABİLİR
Yeni hipotez, M.S. 66 yılı civarında Phalasarna’da bulunan antik limanın görünüşte terk edilmesi de dahil olmak üzere, öteki birtakım ispatlarla da destekleniyor ancak araştırma grubu, ulaştıkları bilgilerin bu evrede hiçbir formda kesin olmadığını da kabul ediyor.
Farklı biçimde söylersek, bölgede bulunan olağan faylar evvelden düşünüldüğünden daha fazla yıkıma yol açabilir ve sonuçta -fosil kıyının bu kısımlarını açığa çıkarmış üzere görünmeyen- M.S. 365 tarihli sarsıntı birçok kişinin düşündüğü üzere Helen Yayı’ndan değil, olağan faylardan ötürü yaşanmış olabilir. Problem sırf tarihî bir merak değil: Bu, günümüzde yürütülen zelzele kestirimleri ve modellemelerinin tekrar ayarlanması gerekebileceği manasına geliyor.
Helen Yayı’ndan kaynaklanan tehlike daha evvel düşünülenden daha az olsa bile, birden fazla olağan faydan kaynaklanan tehlike, bilhassa daha evvel yapılan çalışmalarda belirtilen kümelenmiş zamanlama açısından, zannettiğimizden daha büyük olabilir.
OLAĞAN FAY KIRILMALARI SANILANDAN DAHA TEHLİKELİ
Araştırmacılar, Akdeniz bölgesi etrafında, bilhassa (bu çalışmadan elde edilen dataların büyük bir kısmının toplandığı) kıyı şeritlerinden uzak alanlarda toplanmış daha fazla sismik ölçüm ve kayıt görmek istiyorlar. Uzmanlar, yayınladıkları makalede, “Bu bulgulara ve bölgedeki kabuk yayılışının uzun vadeli kaydı sayesinde daha dengeli bilgilere dayanarak, M.S. 365 ve daha evvelki sarsıntıların olağan bir fay kırılmasından kaynaklandığını destekliyoruz” diye yazıyorlar: “Bununla birlikte, Helen Yayı’nın tektoniğini ve sismik tehlikesini yeteri kadar anlayabilmek için daha fazla araştırma ve bilhassa de jeofizik görüntüleme yapılmasının gerekli olduğunu not ediyoruz.”
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)