ABD Dışişleri Bakanlığı, ülkelerde dini özgürlüklerin durumunu mercek altına alan yıllık Dini Özgürlükler Raporu’nun sonuncusunu yayınladı. Raporun Türkiye kısmında hükümetin dini özgürlükler konusundaki uygulamalarına tenkitler yöneltildi. 2021 yılını kapsayan raporun Türkiye kısmında, anayasanın ülkeyi laik bir devlet olarak tanımladığı, vicdan, dini inanç, tabir ve ibadet özgürlüğünü öngördüğü ve dini nedenlerle ayrımcılığı yasakladığı belirtildi. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın vazifelerine değinilen raporda, bu kurumun İslam’la alakalı dini bahisleri yönetim ve koordine ettiğine ve vazifesinin İslam’ın uygulanmasını sağlamak, dini eğitim sunmak ve dini kurumları yönetim etmek olduğuna değinildi.
Raporda, medyaya nazaran Müslüman Uygur toplumunun birtakım üyelerinin, Çin Halk Cumhuriyeti’nin, Uygur diasporası üyelerini Çin’e hudut dışı etmeme siyasetini değiştirmesi için Türk hükümetine baskı yapma teşebbüslerinde bulunduğu tarafında korkular taşıdıkları belirtildi. Medyadaki haberler ve hükümetin kamuoyuna yaptığı açıklamalara nazaran, Ankara’nın genelde ülkedeki Uygurları müdafaada istekli davrandığı, yıl içerisinde rastgele bir Uygur’u Çin’e hudut dışı etmediği ve siyasetini değiştirmeyi planladığı tezlerini daima olarak yalanladığına işaret edildi.
Raporda, Temmuz ayında 9 Kürt Sünni imamın tutuklandığı, imamlara terörle alakalı ve Kürtçe vaaz verdikleri gerekçesiyle suçlamalar yöneltildiği, bu şahısların daha sonra hür bırakıldığı istikametindeki haberlere de atıfta bulunuldu. İmamları temsil eden avukatın medyaya, müvekkillerinin seçtikleri lisanda vaaz verememeleri nedeniyle “din ve inanç özgürlüklerinin açıkça ihlal edildiğini” söylediği belirtildi.
‘İNSAN HAKLARI AKSİYON PLANI YASALAŞMADI’
RTÜK’ün Mart ayında “toplumun dini bedellerine hakaret ettikleri” gerekçesiyle Halk TV ve TELE1’i para cezasına çarptırdığının kaydedildiği raporda, bağımsız Türkiye medyasının, RTÜK’un bu adımlarını, hükümeti eleştiren medya kurumlarına karşı sıkça uygulanan bir misilleme aracı olarak nitelediği söz edildi. Birebir ay Anayasa Mahkemesi’nin “dini pahalara hakaret eden” tweetler paylaştığı gerekçesiyle bir gazeteciye 7 ay mahpus cezası veren bölge mahkemesinin kararını onayladığı detayına da raporda yer verildi.
Hükümetin mart ayında iki yıl içinde uygulamaya sokulmak üzere İnsan Hakları Aksiyon Planı açıkladığı ve planda dini azınlık toplulukları için ıslahatlar öngördüğü anımsatılan raporda, bununla birlikte planın yasalaşmadığı ve dini kümelerin temsilcilerinin de planın açıklanmasından sonra hükümetle olan etkileşimlerinde rastgele bir değişiklik rapor etmedikleri belirtildi.
‘HÜKÜMET YETKİLİLERİ ANTİSEMİTİK TELAFFUZLAR KULLANIYOR’
Hükümet yetkililerinin konuşmalarında antisemitik telaffuzlar kullanmaya devam ettiğine değinilen raporda, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Mayıs ayında, İsrailliler için “bunlar 5 yaşında 6 yaşındaki yavruları öldürecek kadar katil. Bunlar kan emmekle lakin doyar” biçiminde sözler kullandığı hatırlatıldı.
Raporda, hükümetin Müslüman olmayan dini azınlıkların, bilhassa de yalnızca Ermeni Ortodoks Hıristiyanlar, Museviler ve Rum Ortodoks Hıristiyanlar’ı kapsayan Lozan Mutabakatı yorumu kapsamında tanınmayan kümelerin haklarını sınırlamaya devam ettiği de belirtildi. Medya ve sivil toplum örgütlerinin Protestan cemaatlerin Türk vatandaşı olmayan önderlerine karşı, ülkeye giriş yasağı ve sınırdışı etme üzere muameleler sergilendiğini bildirdiğine değinilen raporda, dini azınlık kümelerinin üyelerini eğitme faaliyetlerinin de kısıtlanmaya devam ettiği, Heybeliada Ruhban Okulu’nun hala kapalı olduğu kaydedildi.
‘DİNİ AZINLIK KÜMELERİNİN EĞİTİMİ KISITLANIYOR’
Hükümetin Sünni Müslüman din beşerlerine eğitim vermeye devam ederken, öteki kümelerin ülke içerisindeki kendi üyelerini eğitmesini ise kısıtladığı söz edildi. Ocak ayında bir Ermeni Hıristiyan parlamenterin Kütahya’da lokal maddelerce korunan 17’inci yüzyıldan kalma bir Ermeni kilisesinin yıkılmasını kınadığı, bunun yanında Süryani Ortodoks Metropolitliği’ne nazaran İstanbul’da yeni bir Süryani Ortodoks kilisesinin inşasının sürdüğü belirtildi.
Raporda tekrar medya haberlerine atfen, ibadet yerleri ve mezarlıklara karşı münferit vandalizm hareketlerinin görülmeye devam ettiği kaydedildi. Bununla ilgili kimi olayların sıralandığı raporda, örneğin şubat ayında, Manisa’nın Akhisar ilçesinde bir Yahudi mezarlığının kapısının kimliği bilinmeyen şahıslarca tahrip edildiği, mart ayında da polisin, İstanbul’un Ayvansaray bölgesindeki tarihi Kasturya Sinagogu’nun kapısının ateşe verilmesiyle ilgili soruşturma başlattığı söz edildi. 11 Temmuz’da İstanbul’un Kadıköy semtinde Surp Tavakor isimli Ermeni kilisesinin kapılarında üç kişinin dans ederken kendilerini görüntüye çektikleri ve kapıdaki çarmıha ziyan verdikleri olaya da yer verilen raporda, hükümet yetkililerinin bu bireylerin davranışını kınadığı, kelam konusu bireylerin daha sonra gözaltına alındığı ve akabinde hür bırakıldığı kaydedildi.
Aralık ayında üç şüphelinin “dini pahalara hakaret” suçlamasıyla yargılandığı, isimli sürecin yıl sonu itibariyle hala devam ettiği belirtilen raporda, eylül ayında da, Mersin’de kimliği bilinmeyen şahıslarca Kürt Aleviler’e ilişkin meskenlerin duvarlarına “Kürt Aleviler defolun” halinde yazıların yazıldığı haberlerine alıntı yapıldı.
Toplumsal medya ve yazılı basında antisemitik ve nefret telaffuzlarının devam ettiği tespitinin de yer aldığı raporda, ağustos ayında toplumsal medyadaki birtakım şahıslar ve gazetecilerin, ülke genelinde tesirli olan yıkıcı yangınlarla Türkiye’de yaşayan yabancı bir haham ortasında ilişki kurduğu belirtildi. 18 Haziran’da Yahudi toplumunun temsilcilerinin, Boğaziçi Üniversitesi’nde hareket yapan akademisyenler için “Hepiniz şerefsizsiniz. Hainsiniz. Yahudisiniz” diyen bir sıhhat ve toplumsal hizmetler sendikasının liderine dava açtığı tarafındaki haberlere de raporda atıf yapıldı.
Raporda, 25 Ekim’de Lider Joe Biden ve Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın Washington’da Fener Rum Patriği Bartholomeos’u ağırlamalarına da yer verilirken, görüşmelerin akabinde Beyaz Saray’ın, “dini özgürlüklerin temel bir insan hakkı olarak kıymetini görüştüler” biçimindeki açıklama yaptığı, Blinken’in da, “Dünya genelinde Ortodoks Hıristiyan toplumuyla ve Türkiye’de ve bölgedeki dini azınlıklarla iştirakimize paha veriyoruz” diye tweet attığı hatırlatıldı.
ERDOĞAN’A ‘KINAMA’ AÇIKLAMASI HATIRLATILDI
ABD Büyükelçisi, Türkiye’yi ziyaret eden üst seviye Amerikalı yetkililer ve başka büyükelçilik ve konsolosluk yetkililerinin, hükümet yetkililerine, dini çeşitliliklere hürmet ve yasalar altında eşit muamelenin ehemmiyetini vurgulamaya devam ettiği de vurgulanan raporda, 18 Mayıs’ta ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsünün, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın antisemitik telaffuzunu kınayan bir açıklama yayınladığı anımsatıldı.
Raporda, Amerikalı yetkililerin hükümete dini kümeler üzerindeki kısıtlamaları kaldırma ve mülklerin iadesi konusunda ilerleme sağlanması davetlerinde bulunduğu belirtildi. Dışişleri Bakanı dahil üst seviye Amerikalı yetkililerin Heybeliada Ruhban Okulu’nun tekrar açılması ve ülkedeki tüm topluluklardan ruhlar üyelerinin eğitimine müsaade verilmesi davetlerini lisana getirmeyi sürdürdüğüne işaret edilen raporda, mayıs ayında ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı’nın İstanbul’da Patrik Bartholomeos’la görüştüğü, ayrıyeten Aya Yorgi Kilisesi’ni ziyaret ettiği, büyükelçilik ve konsolosluk yetkililerinin de geniş yelpazede İslami başkanlar ve dini azınlık toplumu başkanlarıyla toplantılar düzenlemeyi sürdürerek, dini özgürlükler ve dinlerarası müsamahanın kıymetini vurguladıkları ve rastgele bir dini kümenin üyelerine karşı ayrımcılığı kınadıkları kaydedildi.
Raporda, Türk hükümetine nazaran nüfusun yüzde 99’unun Müslüman ve bu bölümün yüzde 78’inin de Hanefi Sünni mezhebinden olduğu, başka dini kümelerin temsilcilerinin varsayımlarına nazaran bu kümelerin da nüfusun yüzde 0,2’sini oluşturduğu belirtildi. KONDA’nın 2019 yılı ocak ayında yayınladığı son ankete nazaran nüfusun yüzde 3’ünün kendilerini ateist, yüzde 2’sinin de rastgele bir dine inanmayan olarak tanımladığı kaydedildi.
Alevi kümelerinin başkanlarının varsayımlarına nazaran Alevi Müslümanlar’ın nüfusun yüzde 25 ila 31’ini oluşturduğu söz edilirken, KONDA araştırma şirketininse Alevi nüfusunu 5 milyon civarı kişi, yani nüfusun yaklaşık yüzde 6’sı olarak varsayım ettiği belirtildi. Şii Caferi toplumununsa nüfusun yüzde 4’ünü oluşturdukları varsayımında bulunduğu kaydedildi.
Müslüman olmayan dini kümelerin çoğunlukla İstanbul’da ve öbür büyük kentlerde, ayrıyeten güneydoğuda toplandığı tabir edilirken, tam sayılar mevcut olmasa da bu kümelerin kendi varsayımlarına nazaran ülkede yaklaşık 90 bin Ermeni Ortodoks Hıristiyan, 25 bin Roma Katolik, 12 ila 16 bin Yahudi’nin olduğu bilgisi paylaşıldı. Bunun yanında, 25 bin Süryani Ortodoks Hıristiyan, 15 bin Rus Ortodoks Hıristiyan ve 10 bin Bahai’nin bulunduğunun kestirim edildiği belirtildi. Ayrıyeten 7 ila 10 bin Protestan ve evanjelik Hıristiyan mezhepler, 5 bin Yehova Şahitleri, 3 binin altında Keldani Hıristiyanları, 2 bin 500’den az Rum Ortodoks Hıristiyan ve 1000’in altında Ezidi’nin olduğu söz edildi. (Amerika’nın Sesi)
